De gemeenteraad als duiventil. De case D66 Amsterdam
De volgende verkiezingen dienen zich alweer aan: in maart gaat Nederland naar de stembus voor de gemeenteraad. De voorbereidingen zijn al in volle gang. Dit brengt ons vrijdagavond naar House of Watt, een horecagelegenheid op een industrieterrein in Amsterdam Oost, waar D66 de kandidaten presenteert. De stemming zit er na deze week goed in. Met zo’n mooie landelijke uitslag is er alle reden om ook lokaal een goed resultaat te verwachten.
Met wie gaat D66 Amsterdam dat doen? Laten we beginnen bij de observatie dat deze vraag bij de media geen interesse oproept. Raar: D66 is de derde partij van de hoofdstad en als GroenLinks en PvdA hun fracties samenvoegen de tweede. In 2014 was de partij hier voor het eerst de grootste en je kunt zomaar vermoeden dat die prestatie komend jaar kan worden herhaald. De kans is sowieso groot dat D66 mee gaat besturen, want zoveel grote partijen heeft Amsterdam niet. Toch: nul lokale journalisten.
D66 Amsterdam is een rare biotoop: de afgelopen jaren waren er talloze mensen actief in de gemeenteraad, de stadsdeelcommissies of elders, maar velen van hen schitteren van afwezigheid. Het laat zien wat lokale politiek is: een activiteit waar je je enige tijd mee bezig kunt houden, waarna je het allemaal weer achter je laat. Een van de weinige oude namen die er wel is, is Lisa van Ginneken, die tussen 2021 en 2023 de eerste trans vrouw in de Tweede Kamer was. Ze is lijstduwer.
Voormalige fracties
Kijk naar het verleden en je ziet hoe deze biotoop zich ontwikkelt. In 2018 kreeg D66 acht zetels, in 2022 zeven. De kans dat je geroepen wordt in de gemeenteraad plaats te nemen is best groot. In de periode 2018-2022 vertrokken vijf raadsleden tussentijds, twee om stadsdeelbestuurder te worden, twee om Tweede Kamerlid te worden en een omdat het werk te veel tijd kostte. Drie mensen werden niet benoemd omdat ze een niet-verenigbare functie hadden of de zetel weigerden.
Tabel 1: Kandidatenlijst D66 2018, * is met voorkeursstemmen gekozen
Zo komen we tot de conclusie dat toen D66 in 2018 acht zetels haalde, er een lijst van zestien mensen nodig was om die zetels vier jaar lang gevuld te houden. In 2022 was de verhouding hetzelfde: D66 kreeg zeven zetels en er waren twaalf kandidaten nodig om deze tot vandaag te vullen. Als we zwangerschapsverlof meetellen (dit is buiten de tabel gehouden) veertien. Meest opvallend is dat maar drie van zeven raadsleden de hele vier jaar in functie waren. In 2018-2022 waren dat er vier uit acht.
Tabel 2: Kandidatenlijst D66 2022, * is met voorkeursstemmen gekozen
Een oud-raadslid meldt op Twitter dat er in 2018-2022 zoveel wijzigingen waren dat het soms ook voor de fractieleden zelf niet meer duidelijk was wie er precies in de fractie zaten. Het blijkt ook moeilijk de volledige invulling van de zetels – met name in 2018-2022 – te reconstrueren. De enige conclusie kan zijn dat de D66-fractie in Amsterdam een soort duiventil is waar allerlei mensen even hun gezicht laten zien en je nooit weet hoelang ze blijven.
Zorgvuldige selectie
Terug naar House of Watt. De afwezigheid van veel namen uit het recente verleden is al met al niet toevallig. In de zaal staan hooguit tachtig mensen. Bijna de helft is kandidaat, want daarvan zijn er zo’n dertig. Een deel van de kandidaten meldt mondeling een functie als stadsdeelcommissielid te hebben of zegt in die rol ook in 2026 verkiesbaar te zijn. Het wekt al met al niet de indruk dat D66 veel leden heeft die over de kandidaten gaan beslissen, laat staan veel leden die kandidaat willen zijn.
De moderator bewierookt de zorgvuldige procedure die tot deze ‘gebalanceerde lijst’ heeft geleid. De leden kunnen er de komende week over stemmen en daarna wordt deze vastgesteld. We krijgen de kandidaten in blokjes op het podium, steeds ongeveer tien stuks, en ze mogen allemaal 66 seconden iets zeggen. Achter hen wordt een slide geprojecteerd met hun naam, stadsdeel, positie op de lijst en hun beroepsmatige activiteiten, inclusief hun werkzaamheden voor de partij. Een foto completeert het beeld.
De werkwijze heeft een wat verwarrende uitwerking. Niet de lijstvolgorde wordt aangehouden, maar een willekeurige. Zo wisselen kansloze kandidaten en zittende raadsleden elkaar af, alsof zij allemaal even belangrijk zijn. De 66 seconden per kandidaat zijn op voorhand te beperkt om een goed beeld te krijgen wie hier staan. Kandidaten noemen een professionele activiteit of persoonlijke ervaring, bewieroken hoe mooi Amsterdam is en herhalen wat partijstandpunten waarvoor ze zich willen inzetten. Dan is de tijd op.
Net een baan
Een lid kijkt wat meewarig naar het schouwspel en zegt dat dit hele idee van een democratische ledenraadpleging over de kandidatenlijst vrij onzinnig is. Dat klopt: informatie om een goede keuze te maken ontbreekt en dus kun je het beste vertrouwen op de commissie die deze lijst heeft gemaakt. Zo heeft deze hele procedure veel weg van een sollicitatieprocedure voor een gewone baan, waar je ook tegenover een commissie komt te zitten en er een soort ‘assessment’ plaatsvindt.
Helaas: het raadslidmaatschap is geen baan, maar een roeping. Toch begint het er verdacht veel op te lijken: een CV geeft aanwijzingen over de geschiktheid, er is een sollicitatiecommissie en je kunt de baan korter of langer aanhouden, al naar gelang je eigen ambities. Er is geen enkele reden waarom je je er voor een bepaalde periode aan zou committeren, zoals de vier jaar die de wet voorschrijft. Dat is ook geen punt, want er zijn meer gegadigden in de talentenvijver. Heel wat kandidaten willen een hogere plek, zo vertellen ze.
De vergelijking met een baan is vooral pregnant omdat tijd en geld hier een enorme rol spelen. Net als bij een baan staat er een bepaald tijdsbeslag voor het raadslidmaatschap en is er een vergoeding aan verbonden. Daar stemt iedere sollicitant min of meer mee in. Dat geldt dus ook voor de mensen die vrijdagavond 66 seconden hebben om zich te introduceren. Niemand vraagt: heeft u hier wel tijd voor? Vindt u de vergoeding voldoende? Kunt u straks uw hypotheek nog betalen?
De aanname is dat het allemaal wel snor zit. Anders solliciteer je toch niet?
Tijd en geld
Probleem: het raadslidmaatschap is geen baan en deze vragen zijn dus niet buiten de orde, maar juist uiterst relevant. Niemand heeft het deze avond over Marja Lust, die de afgelopen jaren raadslid was en onlangs meldde niet nog een periode te willen, omdat ze het qua tijd en geld niet rond kan breien. Lust legt de vinger op de zere plek: dit is de ongemakkelijke waarheid over het raadslidmaatschap in Amsterdam. Ze is ook niet de enige die om deze reden stopt.
Raadslid zijn in de hoofdstad is een fulltime baan, maar je wordt geacht er parttime naast te werken, al is het maar voor het geld. De vergoeding voor het raadswerk is pover. Raadsleden hebben veel te veel te doen: dat is per definitie al zo, maar decentralisaties hebben dat alleen maar erger gemaakt. In grote steden is het probleem inmiddels immens. Het Amsterdamse stadsbestuur heeft er al eens een brandbrief over gestuurd naar Den Haag. De vergoeding moet omhoog of de raad moet groter, maar er moet iets gebeuren.
U raadt al hoeveel actie er in Den Haag is ondernomen. Zo begrijp je opeens dat D66 Amsterdam een duiventil is, dat men blij mag zijn dat drie raadsleden een tweede periode willen vervullen en dat er tientallen mensen zijn die in House of Watt pleiten voor hun eigen kandidatuur. Ze willen allemaal graag, maar de cijfers van de afgelopen jaren laten zien dat ook velen van hen in een later stadium alsnog weigeren, tussentijds weglopen of achteraf blij zijn dat hun periode in de raad erop zit.
Volksvertegenwoordigers?
Je vraagt je af of de commissie die de lijst samenstelde de vraag heeft gesteld of men er echt tijd voor heeft. Die vraag is belangrijker dan alle andere. De nadruk ligt deze avond op het hebben van de juiste waarden en standpunten: opkomen voor het nachtleven, de LHBTI-community, vluchtelingen, participatie en het aantrekken van bedrijven. Eigenlijk is dat allemaal niet zo relevant, want kandidaten tekenen sowieso voor het verkiezingsprogramma en daar staat dat allemaal in.
Er blijft nog een andere vraag onderbelicht: zijn deze kandidaten volksvertegenwoordigers? Of komen ze slechts voor de baan? Een laaggeplaatste kandidaat noemt dat de halve stad niet stemt bij de verkiezingen voor de gemeenteraad. Daar zou wat aan gedaan moeten worden, horen we hem zeggen. Terecht natuurlijk, maar als je dit probleem serieus neemt, vraag je je af waarom bijna al deze kandidaten in abstracties praten en niet of nauwelijks over concrete problemen van burgers.
Hoog op de lijst komen we een meneer tegen die voor de burgemeester werkte, een bestuurslid van Amnesty International en een mevrouw die belangenbehartiger was voor de cultuursector. Allemaal slimme, gemotiveerde mensen waarmee D66 prima voor de dag kan komen, maar je vraagt je af of gewone Amsterdammers ooit van hun bestaan zullen weten, plus natuurlijk of ze überhaupt lang in de gemeenteraad zullen blijven.
We hopen er maar het beste van, maar het is een beetje tegen beter weten in.
Noot: tabellen op basis van de kandidatenlijsten uit 2018 en 2022 en navraag bij de gemeente Amsterdam. In de tabellen is vanwege de overzichtelijkheid zwangerschapsverlof weggelaten.
Beeld: D66-kandidaten beantwoorden vragen van het publiek. Foto: Chris Aalberts.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.