Weten de sprekers bij ElsFest wie ze tegenover zich hebben? Willen ze het weten?
Twee dagen na de rellen op het Haagse Malieveld is de discussie losgebarsten: wat is er gebeurd, wie is daar schuldig aan, wat zijn de oorzaken en wat kun je eraan doen? Meestal komen al deze analyses van mensen die er niet zelf bij waren. We lezen allerlei sociologische redeneringen, vaak over de terminologie die hier van toepassing is. Fascisme? Hooliganisme? Politiek geweld? Ik vind observaties van de plek zelf altijd het interessantst. Wie waren daar, wie zijn die mensen en wat drijft hen?
Elke analyse is gemankeerd. Ik geef jaarlijks meerdere keren college over observeren. Er zijn bij dit soort onderzoek twee problemen: selectiviteit en subjectiviteit. Selectiviteit laat zich makkelijk samenvatten: als je naar links kijkt, zie je niet wat er rechts gebeurt. Toegepast op afgelopen zaterdag: ik stond relatief dichtbij het podium, niet op de A12. Wat daar gebeurde moet u dus aan iemand anders vragen. Voor een volledig beeld ben ik even afhankelijk van andere verslaggevers als u.
Daar komt subjectiviteit bovenop: hoe interpreteer je wat je ziet? Sommige aanwezigen willen graag uitkomen bij het idee dat deze hele demonstratie goed bedoeld was en alleen maar de stem van gewone ‘bezorgde burgers’ wilde laten horen. Anderen zien normalisering van extreemrechts gedachtengoed. In het ene geval is het geweld een bijeffect en had het er even goed niet kunnen zijn, in het andere geval is het de kern van het protest. Even afpellen dan maar.
Een influencer
Laten we beginnen met Els Noort – tot dusver Els Rechts – die de demonstratie organiseerde. Er zijn wat profielen van haar verschenen en die vallen op door hun oppervlakkigheid. We weten bijna niets over Noort, behalve haar standpunten. Ze is PVV-aanhanger, maakte een uitstapje naar Forum en kwam toen weer terug bij Wilders. Ze noemt zichzelf christen en doet hele stevige, uiterst rechtse uitspraken op sociale media. Dit was haar eerste demonstratie en naar eigen zeggen ook haar laatste.
We kunnen Noort het beste opvatten als influencer of opiniemaker. Dat is een markt: er is een hele berg aan rechtse influencers actief, variërend van Jan Dijkgraaf tot Sietske Bergsma en Eva Vlaardingerbroek. Ze proberen allemaal hun eigen niche te vinden. Het gaat er best professioneel aan toe. Zo is Vlaardingerbroek tegenwoordig vooral buiten Nederland actief, is Bergsma gaan werken voor Ongehoord Nederland en ga zo maar door. Het heeft er alle schijn van dat Noort ook zoiets wil.
Noort heeft al geoefend: ze heeft geld opgehaald voor deze demonstratie. Dit is het verdienmodel waar al deze influencers van afhankelijk zijn. Probleem: Noort pakt het erg slecht aan. Ze heeft relatief weinig volgers, waarschijnlijk omdat ze niet onderscheidend is. Misschien is haar combinatie van uiterst rechts geschreeuw met christendom uniek, maar de vraag is of die markt in Nederland groot genoeg is. Vlaardingerbroek heeft in ieder geval geconcludeerd van niet, want zij schreeuwt tegenwoordig vooral in de VS.
Echte invloed?
Een demonstratie kan helpen om meer profiel te krijgen. Noort heeft nu ongetwijfeld meer volgers dan een week geleden. In die zin is de totale ontsporing van deze manifestatie helemaal niet ongewenst, want nu weet iedereen opeens wie ze is. De goede observator ziet ook iets anders. Influencers hebben eigenlijk een hopeloze positie. Mensen willen wel voor ze doneren en naar een demonstratie komen, maar als het erop aankomt hebben ze hun eigen mening en luisteren ze niet.
Noort wil graag een vredige demonstratie, zo zegt ze zelf, maar ze is niet veel meer dan een mascotte, waar helemaal niemand zich iets van aantrekt. Dat geldt voor de hooligans die binnen no time op de A12 staan, maar het probleem is breder. Noort vraagt Harm Beertema tijdens zijn speech mensen op te roepen niet naar de snelweg te gaan. Beertema praat gewoon verder. Logisch: hij wil alleen maar stemmers binnenhalen. Hou je mond, Els.
Zo bezien is de rol van Noort behoorlijk irrelevant. Haar demonstratie is voor de sprekers slechts een middel om een mensenmassa toe te kunnen spreken. Wybren van Haga is het meest enthousiast, want zijn partij is in een doodstrijd verwikkeld. We horen zijn nummers twee en drie allerlei zaken scanderen alsof het de normaalste zaak van de wereld is, maar de kans is nul dat er meer dan vijf mensen op het Malieveld staan die ooit van Dorien Rookmaker hebben gehoord.
Het publiek
Zo komen we bij het publiek. Laten we eerst constateren dat niemand er vat op heeft: Noort kan eindeloos roepen dat vuurwerk niet is toegestaan, maar het wordt al voor de demonstratie afgestoken. Als Noort niet wil dat mensen naar de A12 gaan, blijkt ze geen enkel overwicht te hebben. Van Haga doet nog een poging de mensen ervan te weerhouden, maar ook zijn woorden missen elk effect. De mensen zijn wel naar het Malieveld gekomen, maar dat wil niet zeggen dat ze luisteren.
Weten de mensen op het podium eigenlijk tegen wie ze praten? Van Haga prijst de voetbalsupporters omdat ze de demonstranten zouden beschermen. Hij heeft gewoon geen enkel idee wat er gaande is, verblind door zijn laatste optie om kiezers te trekken. Andersom geldt hetzelfde: Van Haga roept dat huizen door asielzoekers alleen maar duurder worden. De mensenmassa weet kennelijk niet goed wie hij is, want als ze zouden weten dat hij huisjes uitmelkt zouden ze hem uitjouwen.
Weten Van Haga en Noort niet wie hier staan, of willen ze het niet weten? Je moet ziende blind en horende doof zijn om de signalen te missen. Het gaat niet alleen om de hooligans die het verst van het podium af staan en al snel alles kort en klein slaan. Dichterbij zie je NSB-vlaggen. Het rechts-extreme Voorpost wil overduidelijk dat iedereen hun grote remigratie-spandoek ziet. Je kunt ervoor kiezen dat allemaal te negeren, maar daarmee is dit nog geen gewoon publiek van ‘bezorgde burgers’.
Bij het podium
De nadruk in de verslaggeving ligt inmiddels op de hooligans die door de binnenstad van Den Haag trokken en probeerden het D66-partijkantoor in de fik te steken, nadat twee politieauto’s al waren uitgebrand. Het is heel duidelijk dat deze honderden mannen geen vredelievende bedoelingen hebben en we kunnen kort zijn over de mogelijkheden met hen in gesprek te gaan over beter asielbeleid. Als morgen de grenzen sluiten, ontstaan vanzelf weer andere excuses om de stad af te breken.
Wat dat betreft zijn de mensen die bij het podium staan interessanter. Een afgebakende groep is dit niet. Er is overlap met de hooligans, want als zij naar de A12 lopen, gaan er mensen mee die aanvankelijk niet bij de hooligans stonden. Het is sowieso lastig om bij het podium van ‘een groep’ te spreken: men staat verspreid over het veld. Velen proberen onder de bomen te schuilen voor de regen, wat in sommige gevallen zelfs tot twijfel zou kunnen leiden of men demonstrant is of passant.
Bezorgde burgers kun je de mensen bij het podium niet noemen, anders ga je niet tussen NSB-vlaggen staan. Of naast Voorpost natuurlijk. De meest vriendelijke interpretatie is dat de radar voor politiek extremisme bij deze mensen niet goed staat afgesteld of gewoon helemaal niet bestaat. Als we het hebben over normalisering van extreemrechts, zie je dat hier in de praktijk. Het is normaal om naar praatjes te luisteren alsof heel Nederland volgebouwd wordt met asielzoekerscentra waarvan de bewoners straks doorlopend vrouwen gaan aanvallen.
Ophitsen
Op het podium heeft iedereen een commercieel of politiek belang dat hier een demonstratie is. Het publiek heeft geheel eigen redenen om langs te komen, variërend van zorgen over asielzoekers, racisme en/of verlangen naar geweld. Over de hooligans hoeven we het niet lang te hebben: zij wilden sowieso rotzooi trappen en hadden daar helemaal geen sprekers voor nodig. De vraag is of ze langer dan twee seconden naar het podium hebben gekeken.
Dat ligt anders voor de mensen die wel bij het podium stonden. Velen hebben ongetwijfeld onfrisse motieven en vaak zijn ze opgehitst. Het valt tegelijk niet uit te sluiten dat een enkeling echt naast een asielzoekerscentrum woont dat overlast geeft. Het kan allemaal en het is lastig het ze individueel te vragen. Het belangrijkste is: de mensen op het podium zetten talloze extreem negatieve waanideeën over asielzoekers flink in de schijnwerpers. Alles om de toehoorders nog banger en/of bozer te maken. Elke basale vorm van verantwoordelijkheidsgevoel ontbreekt.
Daar staan ze dan: mensen met weinig opleiding en een hoop kopzorgen, uit zwakke sociale milieus en slechte buurten, die een informatieachterstand hebben van hier tot Tokio, onbereikbaar zijn voor bijna alle partijen met uitzondering van de PVV en het verschil tussen kritiek op asielbeleid en politiek extremisme niet kunnen of willen herkennen. Allemaal mensen die door deze demonstratie een extra zetje krijgen om zich de volgende keer ook bij de hooligans te voegen. Of deze middag al, dat kan natuurlijk ook.
Als dat niet alarmerend is, dan weet ik het ook niet meer.
Beeld: omgekeerde vlag op het Malieveld, aanhangers van Wybren van Haga, hooligans op het Malieveld, demonstranten met een Prinsenvlag. Foto’s: Chris Aalberts.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.