Kijkend naar de peilingen dringt zich een geheel nieuw beeld op: het is een reële mogelijkheid dat JA21 eind oktober tien zetels haalt, of meer. Dat is best wel raar voor een zieltogende partij waar tot dusver vooral mensen wegliepen, die maar weinig invloed heeft en geleid wordt door partijhopper Joost Eerdmans. De wereld is echter veranderd en opeens moeten we rekening houden met het scenario dat JA21 straks een middelgrote partij is en Eerdmans minister.

Nederlandse verkiezingen kennen de laatste jaren een voorspelbaar patroon: partijen worden in korte tijd heel populair, halen heel veel zetels en ploffen daarna weer in elkaar. Drie voorbeelden. Forum voor Democratie werd in 2019 de grootste en binnen twee jaar was er weinig meer van over. BBB werd in 2023 de grootste en in de peilingen is het inmiddels alweer een klein partijtje. Trots op Nederland van Rita Verdonk peilde ooit dertig zetels, maar implodeerde al voordat er verkiezingen waren.

De populariteit van dit soort partijen is terug te voeren op hun positie tussen de PVV en de traditionele middenpartijen in. Veel van die partijen hebben voor kiezers hun aantrekkingskracht verloren en staan vooral bekend om hun gebroken beloftes, met name op het gebied van migratie. De VVD is een goed voorbeeld: vijftien jaar aan de macht en altijd maar roepen dat het asielbeleid strenger moet. Vroeg of laat geloven kiezers dat niet meer.

Tussen VVD en PVV

De PVV is niet beter. Wilders staat al jarenlang te schreeuwen zonder iets klaar te spelen. Populaire standpunten heeft hij wel, maar onder kiezers is er nogal eens twijfel: is dit nou een partij die ook echt problemen oplost? Het antwoord is nee: eerst omdat Wilders niet mee mocht regeren, nu omdat Wilders het mocht proberen en er niets van heeft gebakken. We gaan waarschijnlijk terug naar de oude situatie: Wilders staat aan de zijlijn. Een verloren stem.

Zie hier de reden waarom Trots op Nederland in de peilingen ooit de grootste was, FvD de grootste kon worden en BBB die overwinning nog eens kon overtreffen. Ze zijn allemaal wat gematigder dan de PVV of hebben een nettere uitstraling, maar zijn wel streng op migratie en roepen dat het politieke systeem slecht functioneert. Of ze iets waar kunnen maken is per definitie twijfelachtig, maar ze zijn een stuk geloofwaardiger dan middenpartijen als de VVD waarvan kiezers weten dat ze niets veranderen.

Alternatieven die tussen de VVD en de PVV zweven zijn regelmatig populair, maar ze stellen eveneens teleur. Forum voor Democratie bleek voor kiezers een enorme domper met een radicaliserende leider en weglopend kader, BBB eigenlijk ook: meer een boerenbelangenpartij dan een club voor burgers. De resultaten zijn even beroerd als van de PVV en zo komen we op de vraag of het niet tijd is voor – alweer – iets nieuws. Wie heeft de beste kaarten? Joost Eerdmans.

Goed voorbereid

Er is op JA21 een heleboel kritiek mogelijk: op de interne spanningen, de weglopers, het gebrek aan interne democratie en de inhoudelijke koers, maar tegelijk staat er ook min of meer een partijorganisatie. We hoeven niet lang naar JA21 te kijken om te zien dat men hier in staat is meer dan tien mensen te vinden die prima de Tweede Kamer in zouden kunnen en inmiddels ook enige ervaring hebben. Vergelijk dat eens met hoe FvD en BBB er ten tijde van hun monsterzeges bij lagen.

Daar waren de meeste kandidaten een wilde gok, bij JA21 haalt men ongetwijfeld provinciale fractievoorzitters naar Den Haag en van meerdere van hen is intern algemeen bekend dat ze daar ook wel oren naar hebben. Dat hebben andere partijen inmiddels ook gezien: met JA21 kun je het oneens zijn, maar er zitten wel mensen die al een tijdje meelopen en weten hoe de politiek werkt. JA21 is geen grote ledenpartij, maar heeft ook geen personeelstekort: in de provincies staan zat vervangers klaar.

Vergelijk dit met de PVV-Kamerleden die de laatste jaren vooral uitblinken in afwezigheid. Bij JA21 kun je intern met meerdere mensen in gesprek, men is bereid na te denken over samenwerking en er is bereidheid om tot compromissen te komen die meerderheden kunnen halen. Partijen die rechts beleid willen, hebben er voor de coalitievorming alle belang bij dat JA21 groeit, natuurlijk ten koste van de PVV. Niemand sluit Eerdmans uit. Eigenlijk gek voor een partij die vaak tegen de PVV aanschurkt.

Een overwinning?

Het enige wat er nog nodig is, is een positief vliegwiel. De ervaring leert dat de media daar een handje bij gaan helpen. Talkshows willen debatten tussen uiterst rechts en de middenpartijen, maar PVV-politici willen nooit komen. Dat geeft ruimte aan Eerdmans. Het enige wat nog ontbreekt, is het gevoel dat JA21 echt populair is: Nederlandse media willen op deze flank immers nooit ontwikkelingen missen. Eerdmans blij: de peilingen gaan al de goede kant uit.

Jarenlang meldde Eerdmans dat er alleen met JA21 een rechtse regering kon komen. Wat zullen veel mensen hem uitgelachen hebben. Toch is er een redelijke kans dat hij alsnog gelijk krijgt. Met de wind in de rug van kiezers die een gematigd PVV-alternatief zoeken, talkshows die rechtse gasten nodig hebben en andere partijen die openstaan voor samenwerking, zou het zomaar kunnen dat een partij die twee jaar geleden nog was afgeschreven, nu in de dubbele cijfers terechtkomt.

Beeld: Joost Eerdmans bij het partijcongres van JA21. Still van YouTube.

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.