De VVD is een crisis in slow motion
Het is zaterdag tijd voor de Liberale Open Dag: een partijcongres vermomd als publieksevent. Vroeger zou dit gewoon een VVD-congres zijn geweest, maar dit keer heeft men er een andere naam opgeplakt. Het verschil: ook niet-leden zijn welkom om te proeven aan alles wat de VVD te bieden heeft. Of ze dat massaal doen is een beetje de vraag: het lijkt erop dat er hooguit een handjevol niet-leden naar congrescentrum NBC in Nieuwegein is gekomen. Dat is niet gek: het programma is ontzettend oninteressant.
De aanwezige journalisten bewijzen deze stelling. De VVD is een belangrijke partij en dus zijn werkelijk alle media naar Nieuwegein gekomen: de grote kranten, de NOS, Nieuwsuur, RTL Nieuws, BNR Nieuwsradio, Left Laser en Plakshot. Het merendeel is al vroeg van de partij, luistert naar de speech van Dilan Yesilgöz en haalt dan nog wat reacties van het publiek op. Ze kunnen allemaal na de lunch alweer naar huis. Prima idee eigenlijk: of je hier nou lang of kort rondhangt, steeds dringt zich dezelfde vraag op: waar staat de VVD nou eigenlijk voor?
In Nieuwegein zou het eigenlijk gaan over het Liberaal Manifest. Dat document zou vandaag besproken worden, vertelt een lid me bij de koffie. In het programma is er ook een deelsessie over opgenomen. Die sessie blijkt geschrapt. De reden is dat er opeens Tweede Kamerverkiezingen zijn. Voor filosofische exercities over partijgrondslagen, richtinggevende waarden en liberalisme is nu even geen tijd. Dat is niet vreemd, maar tegelijk illustreert het feit dat het manifest op de agenda stond dat er onduidelijkheid is over de koers.
Debatpartij
De tijd is voorbij dat een partijcongres vooral bestond uit debat tussen leden. Tegelijkertijd lijkt er meer dan ooit behoefte aan zo’n debat: in de ochtend is er in de plenaire zaal gedoe over moties. Die moeten vroegtijdig worden ingediend om op de agenda te komen, maar dit keer viel het kabinet vrijwel meteen na de deadline. De politieke situatie is dus veranderd, hetgeen leidt tot discussie of de ingediende moties enigszins mogen worden aangepast en of er ook nieuwe moties kunnen worden toegevoegd.
De reglementen staan dit niet toe, het partijbestuur heeft er geen zin in en de leden stemmen het idee van een actuele discussie weg. Zo komen er in de aanloop naar nieuwe verkiezingen slechts twee moties in stemming: over Israël en over onderwijsbezuinigingen. De kernkwestie wat de VVD-koers moet zijn wordt in geen enkele motie vervat. Fijn dat dit allemaal in overeenstemming is met de reglementen, maar het doet toch afbreuk aan het opvallend vaak gemelde beeld dat de VVD ‘een debatpartij’ is.
Zie hier het vernuft van Wilders. Er waren meerdere redenen om het kabinet te laten vallen. Een belangrijke is dat concurrenten niet echt klaar zijn voor verkiezingen. De VVD bijvoorbeeld, waar geen duidelijkheid is over de koers en waar het leiderschap wordt betwist. Als het kabinet langer was blijven zitten, hadden meerdere toekomstige leiders zich kunnen warmlopen, nu zit er niets anders op dan Dilan Yesilgöz opnieuw lijsttrekker te maken, terwijl sommigen daar overduidelijk hun twijfels bij hebben.
Een sterk fundament
Zonder inhoudelijke discussie zit er bij deze ‘debatpartij’ niets anders op dan te luisteren naar de visie van de lijsttrekker. Achter Yesilgöz nemen zo’n vijftien mensen plaats om de suggestie te wekken dat ze een flinke achterban heeft. Ondertussen kijkt ze gespannen de zaal in en leest ze haar tekst van een autocue. Echt discreet is die niet neergezet en zo kun je precies meelezen wat ze gaat zeggen, plus welke woorden ze volgens de VVD-voorlichters moet benadrukken. Die zijn onderstreept.
Yesilgöz praat over ‘ons fundament’, zoals ze dat noemt. We staan op de schouders van reuzen, zegt ze. Die reuzen zijn de onlangs overleden Frits Korthals Altes, Hans Wiegel en Frits Bolkestein. Zij leverden een heel stevig fundament, horen we. Er zijn onzekere tijden door Poetin, China en het economische beleid van Trump. Vrijheid en veiligheid zijn in gevaar en onder die omstandigheden kun je je niet permitteren maandenlang stil te staan. Dat is precies wat Wilders met de kabinetsval heeft veroorzaakt. Ook in 2012 deed hij dat.
De samenwerking met de PVV levert volgens Yesilgöz geen goed beleid op bij zaken als vrijheid en veiligheid. Ze wil niet dat er zo met de Nederlandse belangen wordt omgegaan. Ze begrijpt de zorgen van de PVV-kiezer en sluit hen ook niet uit, maar met het beleid van Wilders komt niemand een stap verder. De VVD heeft geprobeerd strenger migratiebeleid en een kleinere overheid te bereiken en dus ‘te leveren’, zoals dat hier heet, maar dat blijkt met de PVV simpelweg niet te kunnen. Daarom sluit de VVD de PVV voortaan uit.
Leveren
Yesilgöz wil een rechts-liberaal beleid, meldt ze. Werken moet lonen, de overheid moet kleiner, het migratiebeleid moet steviger, vrouwen moeten op straat kunnen lopen zonder te worden uitgescholden, mannen moeten hand in hand kunnen lopen en Joodse instellingen zouden geen permanente beveiliging nodig moeten hebben. In lijn met deze visie heeft de VVD al ‘geleverd’: er ligt een wet dat boa’s een neutrale uitstraling moeten hebben en een andere dat weekendscholen voortaan gecontroleerd kunnen worden.
Deze vorm van mentale acrobatiek is maar nauwelijks te volgen. De VVD wil zaken ‘leveren’ die de PVV ook wil, maar er is toch geen samenwerking mogelijk, omdat de PVV steeds wegloopt, zo is de boodschap. Yesilgöz versterkt het beeld van overeenkomsten met Wilders door typische PVV-thema’s te noemen: weliswaar niet asiel maar wel migratie. Daarnaast gaat de wetgeving over boa’s en weekendscholen nadrukkelijk over de islam, al zegt Yesilgöz dat er niet bij. Zo versterkt ze thema’s waar Wilders altijd een steviger verhaal op zal hebben. Is dat nou slim?
Je zou kunnen denken: stem VVD en geen PVV, want alleen Yesilgöz kan dit allemaal realiseren. Maar ja, dan moet ze wel een coalitie kunnen vormen en dat lijkt in Nieuwegein geen optie, want ze begint uitgebreid te foeteren op GroenLinks-PvdA, terwijl die partij nadrukkelijk in beeld is bij eigenlijk elke toekomstige samenwerking. Yesilgöz meldt dat de partij bedrijven wegjaagt, stilstand bepleit, mensen die onze waarden niet onderschrijven binnenlaat en een veel te activistische achterban heeft die campussen bezet.
Juiste keuzes maken
Na een tijdje horen we alleen nog maar algemeenheden zoals ‘de juiste keuzes maken’ en ‘de juiste stappen zetten’. Er moet ‘lef, hoop en optimisme’ zijn. Anderen, zoals JOVD-voorzitter Mauk Bresser, praten over ‘liberale waarden’. Weer mentale gymnastiek: wat wordt hier bedoeld als de VVD een tienpuntenplan van Wilders zegt te willen realiseren, terwijl daar allerlei dubieuze maatregelen in staan die niet of extreem moeilijk uitvoerbaar zijn binnen een normaal functionerende rechtsstaat? Zijn dat ‘de juiste keuzes’? Hoe zien we daar ‘de liberale waarden’ in terug?
Niemand weet het.
Zo ziet een crisis in slow motion eruit. Yesilgöz jaagt de meest rechtse kiezers naar de PVV door te benadrukken dat Wilders een punt heeft met zijn kernthema’s en houdt ondertussen centrum-rechtse kiezers voor dat er eigenlijk geen werkbare coalitiemogelijkheden met de VVD bestaan omdat ze op den duur toch met Frans Timmermans om de tafel moet. Zei iemand al dat de VVD door de vervroegde verkiezingen opeens een verhaal nodig heeft terwijl dat er niet is en dat Yesilgöz dat gebrek niet kan compenseren?
Als je vaker bij partijcongressen bent, hoor je aan het applaus dat het enthousiasme voor Yesilgöz tegenvalt. Of dat haar persoonlijke aantrekkingskracht is of haar brakke verhaal, is niet te zeggen. Je denkt wel: na vijftien jaar regeren is de VVD wat het CDA altijd was: een bestuurderspartij die zich niets kan voorstellen bij de oppositie. Toch is de enige conclusie van dit congres dat de VVD hoognodig tijd en ruimte moet krijgen om zichzelf opnieuw uit te vinden. Helaas voor Yesilgöz: dat zal ook een andere leider vragen.
Beeld: Katheder, zaal in de ochtend, Mauk Bresser spreekt het congres toe.
Foto’s: Chris Aalberts.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.