Zo uniek is een partijfusie nou ook weer niet. Dat gevoel krijg je deze woensdagavond in de Stadsschouwburg in Utrecht, waar GroenLinks-PvdA een sessie organiseert over eerdere partijfusies. Pas aan het einde van de avond horen we de belangrijkste observatie: wist u dat de PvdA óók een fusie is? Van de partijen die deze avond centraal staan – CDA, ChristenUnie en GroenLinks – is de fusiegeschiedenis zeker bekend bij het grote publiek, bij de PvdA is vrijwel iedereen dit vergeten. Zo zie je maar weer: fuseren is gewoner dan je denkt. 

Er zijn zo’n vijftig mensen langsgekomen voor dit gesprek onder leiding van Katinka Eikelenboom, de partijvoorzitter van GroenLinks, en Peter Kerris, partijbestuurder van de PvdA. Aan tafel zitten drie gasten die allemaal al eens een partijfusie hebben meegemaakt: schrijver en historicus PG Kroeger (CDA), voormalig Eerste Kamerlid Roel Kuiper (ChristenUnie) en voormalig Tweede Kamerlid en wethouder Andrée van Es (GroenLinks). Ze vertellen over hun ervaringen en geven tips voor de toekomst. 

We leren dat partijfusies diepere oorzaken hebben. Het CDA – een fusie van ARP, CHU en KVP – is ontstaan door een culturele ontwikkeling die mensen bij elkaar bracht, aldus Kroeger. Historische trends zoals europeanisering en het ontstaan van de oecumene maakten dat mensen gingen nadenken over nieuwe vormen van geloofsbeleving. Ze gingen elkaar opzoeken. Bij de ChristenUnie – een fusie van GPV en RPF – ging het om ideologische herbezinning, aldus Kuiper. Ontkerkelijking speelde daarbij op de achtergrond een rol. 

Diepere oorzaken 

De totstandkoming van GroenLinks – een fusie van CPN, EVP, PPR en PSP – was fundamenteel anders, legt Van Es uit. Deze partijen hadden lange tijd helemaal geen warme band met elkaar. Van Es – destijds Kamerlid voor de PSP – had bijvoorbeeld geen contact met de CPN. Die partij hield alle contacten af. Er was sprake van ideologische scherpslijperij: als je de wereld anders zag dan zij, zat je simpelweg verkeerd. De partijen groeiden maar langzaam naar elkaar toe, vooral omdat ze krompen. 

Van Es zat op een gegeven moment in haar eentje voor de PSP in de Tweede Kamer. Ze herinnert zich nog een poster uit die tijd: allemaal witte stipjes en één rode. Dat was de PSP: een partij die de eigen visie uitdroeg, misstanden aankaartte en niet uit was op macht, maar een verhaal wilde vertellen. Dat kon met één zetel ook. Het nadeel was vooral dat er met dat ene zeteltje wel een hele smalle basis was. Toen de CPN uit de Tweede Kamer verdween, ontstond de angst dat de rest van ‘klein links’ hetzelfde lot zou ondergaan. 

Hier ligt de kiem voor het ontstaan van GroenLinks. Zo leren we over de belangrijkste uitdaging bij partijfusies: je moet elkaar leren vertrouwen. Je moet dat ook met elkaar afspreken. Zo ging het bij de ChristenUnie: GPV en RPF zouden het voortaan samen gaan doen. Bij GroenLinks was het lastig, juist door wie er fuseerden. Bij de PSP zaten oud-CPN’ers die daar ‘kapot waren gemaakt’. Zij moesten nu weer met hun oude partij gaan fuseren? Het gebeurde toch: de marginalisering van ‘klein links’ was te overweldigend. 

rouwproces 

Van de drie fusiepartijen roept GroenLinks deze avond de meeste interesse op: er zitten meerdere leden in de zaal die nog lid zijn geweest van een van de voormalige fusiepartners. Er waren enorme cultuurverschillen, herinnert Van Es zich. Zo was de CPN veel geslotener dan de andere partijen en had de PSP een mentaliteit van ‘alleen tegen de rest’. Van Es denkt dat ze die mentaliteit nog steeds heeft en die koestert ze ook, maar dat mag je er niet van weerhouden te veranderen als dat nodig is. 

De verandering leidt soms tot een rouwproces, merkt Kuiper op. Bij de ChristenUnie zat de pijn overduidelijk bij de GPV, die zich lang tegen samenwerking had verzet. In een krant stond dat de GPV ‘was opgelost in de RPF’. Aan GPV-zijde voelde het soms alsof men het oude thuis kwijt was. Sommige mensen trekken zich dan een tijdje terug, denkt Kuiper, maar een kenmerk van rouw is dat het ook weer dragelijk wordt. Van Es denkt dat de rouw verkort wordt als je elkaar vindt in het maken van iets nieuws. 

Samenwerking leidt tot nieuwe ideeën en inzichten en dat kan heel waardevol zijn, doceert Van Es. Door de samenwerking kwam ze erachter dat anderen haar niet meer als PSP’er zagen. De overeenkomsten tussen de partijleden werden belangrijker in plaats van de verschillen, simpelweg omdat men de enorme onderlinge gelijkenissen ontdekte. Zo komen we op de meest praktische les: de leden moeten wel meepraten over de fusie, anders blijft die een zaak van de partijtop. 

Fusiesucces? 

Wanneer is een fusie eigenlijk een succes, vraagt Eikelenboom zich af. Er volgt geen duidelijk antwoord, behalve dat de verwachtingen niet te hooggespannen moeten zijn. Zowel GroenLinks als de ChristenUnie waren direct na de fusie geen groot succes: de verkiezingsuitslagen vielen ronduit tegen. Daar past de negatieve sfeer rond de laatste verkiezingsuitslag van GroenLinks-PvdA bij. Men werd niet de grootste: kiezers moeten aan nieuwe partijen wennen, zo is het idee. Succes is er niet meteen. 

De leden moeten overduidelijk ook wennen, zo merk je bij de borrel. Hier zijn zowel mensen met fusietwijfels als leden die zich – soms pas recent – hebben laten overtuigen. Zo zie je de twee kanten van fusies: je kunt rouwen omdat je met het samengaan iets verliest, maar je kunt je ook overgeven aan de nieuwe situatie vanwege een nieuw lonkend perspectief. Dat laatste is makkelijker als je gelooft dat het bestaansrecht van de huidige partijen fundamenteel en dus blijvend onder druk staat. 

Daar zit bij GroenLinks-PvdA de pijn. Dat de partijen die GroenLinks vormden op sterven na dood waren, behoeft geen betoog. Men had weinig keus. Bij het CDA was dat minder urgent, maar men wist wel dat men vroeg of laat door de ontkerkelijking tot elkaar was veroordeeld. Bij de ChristenUnie speelde dat meer zijdelings. De grote vraag is dan: zijn GroenLinks en PvdA partijen die zelfstandig een toekomst kunnen hebben? Niet iedereen is overtuigd dat het antwoord nee is. 

Beeld: gesprek met Peter Kerris, Andrée van Es, Roel Kuiper, PG Kroeger en Katinka Eikelenboom. Foto: Chris Aalberts.

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.