Waarom de PVV nog heel lang groot blijft en GroenLinks-PvdA daar niets aan verandert
Waarom is links kleiner dan ooit? Het is moeilijk voor te stellen dat de PvdA nog maar acht jaar geleden een grote partij was. Als je toen had gezegd dat er in 2024 wordt gewerkt aan een fusie met GroenLinks en dat die gefuseerde partij kleiner is dan de PvdA van destijds, had iedereen je waarschijnlijk voor gek verklaard. Het is allemaal nog een beetje erger: kijk de peilingen erop na en je ziet dat GroenLinks-PvdA nauwelijks groeit. Gisteren schreef ik dat de intellectuelen van de twee partijen het laten afweten.
In een podcast herhaalden de wetenschappelijk medewerkers deze week de linkse doelen die we allang kennen, maar die hun glans hebben verloren. Ze vinden dat we die met meer passie moeten gaan uitdragen. Waar is de verdiepende analyse over de implosie van links? Waarom is links een niche van hoogopgeleiden geworden? Wat zegt dat over de politieke agenda die GroenLinks en PvdA – al dan niet in combinatie met elkaar – hebben? En waarom levert dat geen nieuwe aanhang op?
Naar Den Helder
Een bescheiden poging deze vragen een klein beetje te beantwoorden op basis van mijn verslaggeving van de afgelopen jaren. Het meest logische voorbeeld is Den Helder, een plek die ik goed ken, waar de PVV dominant is en links weggevaagd. Ik ben in Den Helder geboren en doorliep er de basisschool en de middelbare school. Ik werkte er jarenlang bij de Edah, een goedkope supermarktketen die al ruim vijftien jaar niet meer bestaat. Ik herinner me een groep leeftijdsgenoten die er met mij op zaterdag werkten.
Mijn verhuizing naar Amsterdam leverde bij een paar collega’s opgetrokken wenkbrauwen op: wat moet je daar? Ze konden zich niet voorstellen dat het voor mij logisch was te verhuizen. Waarom zou je dat doen? Ik herinnerde me deze korte discussie toen ik twintig jaar later de Helderse gemeentepolitiek ging verslaan. Ik hoorde telkens over de onderliggende kloof tussen blijvers en vertrekkers: veel mensen ‘met mijn profiel’ hebben de benen genomen.
Ik deed voor mijn project interviews met lokale politici en zat bij mijn voormalige opticien aan de keukentafel. Hij leidde inmiddels een lokale partij en legde me uit dat het publiek in Den Helder nogal specifiek is. Mensen vragen hem weleens waarom er in de marinestad geen leuke boetiekjes zijn, zei hij. Daar is een simpel antwoord op: dat is weleens geprobeerd, maar daar is geen publiek voor. Een andere politicus vertelde dat het ziekenhuis moeite had personeel te vinden dat in Den Helder wil wonen.
Een PVV-bolwerk
Pas toen realiseerde ik me dat ik in mijn jeugd nooit echt met politiek bezig ben geweest, zeker niet op lokaal niveau, ook al woonde de fractievoorzitter van de PvdA naast ons en stond het stadhuis tweehonderd meter verder. Ik leerde achteraf dat Den Helder in die tijd een vrij normale gemeenteraad had gehad, maar dat die langzaam naar rechts was opgeschoven. Je kunt de stad tegenwoordig met recht een PVV-bolwerk noemen, nadat de VVD hier een tijdlang relatief belangrijk was.
De PVV is een indicator voor problemen van kiezers. Een wethouder vertelde me over de sociale ellende die zich in de marinestad afspeelt. De gemeente moet tegenwoordig allerlei regelingen uitvoeren. In Den Helder was het budget toen twee keer zo hoog als dat van de drie omliggende gemeenten samen. En dan moet je bedenken dat die drie omliggende gemeenten nog niet zo heel lang daarvoor zeven gemeenten waren. Opeens kijk je toch anders naar de flats in Nieuw Den Helder.
Of nou ja, eigenlijk niet, want veel van die flats werden in die periode afgebroken. Wij woonden zelf niet in deze buurt en ik heb er daarom tijdens mijn jeugd nooit zoveel van meegekregen. Achteraf begreep ik pas dat er in deze wijken veel criminaliteit en overlast was. Toen bedacht de gemeente een list: sloop en nieuwbouw. Je kent de omgeving nu niet meer terug. Er zijn winkels verplaatst, flats verdwenen en er kwam een duinlandschap met dure huizen op een prominente plek.
Kunst- en vliegwerk
Het probleem van Den Helder ligt tachtig jaar terug: de stad is toen platgebombardeerd en daarna zijn allerlei goedkope bouwsels neergezet. Die moesten ongeveer tegelijk vervangen worden. De gemeente ging met veel kunst- en vliegwerk aan de slag. Er kwam een groot plan om het oude centrum te vernieuwen en dat wordt tot op de dag van vandaag uitgevoerd. De Rijkswerf kreeg een nieuwe functie, het uitgaansgebied werd verplaatst, gebouwen gesloopt en een park aangeplant.
Ooit stond er vlakbij het station een schouwburg. Die is verplaatst want dat was kennelijk goedkoper dan renoveren. Er moet een schouwburg blijven, hoor je lokale bestuurders denken, anders is het nog moeilijker de maatschappelijke bovenlaag in Den Helder te houden. Het gevolg: een nieuwe schouwburg op de Rijkswerf en een gapend gat in het centrum. Nu pas wordt er – jaren later – stukje bij beetje weer iets neergezet. Wat? Dure eengezinswoningen.
Opeens denk je: voor wie zijn die huizen eigenlijk? Nou, voor de maatschappelijke bovenlaag dus. Misschien wel voor mensen die in het ziekenhuis kunnen gaan werken en anders wegblijven. Dan kan het ziekenhuis zeggen: hier in Den Helder staan hele mooie woningen voor een fractie van het geld dat ze in Amsterdam zouden kosten. Of het werkt? Geen idee, maar duidelijk is wel dat ze voor het grootste deel van de Helderse bevolking onbereikbaar zijn.
In het stadhuis
Den Helder is afhankelijk van de marine en die kromp altijd. De trots van weleer is niet meer wat het geweest is, al bieden de huidige geopolitieke spanningen juist voor de marinestad wat hoop. Krimp van de bevolking was hier lang een gegeven en het waren altijd de kapitaalkrachtigen die de benen namen. Voeg daar wat discussies aan toe over het behoud van het ziekenhuis, leegstand in het centrum, onopgeloste criminaliteit en problemen binnen de Antilliaanse gemeenschap, en dan weet je hoe de sfeer is.
Dat heeft zo zijn weerslag op de lokale politiek. Tegenwoordig bestaat de gemeenteraad voor de helft uit populisten, meestal van lokale partijen die werkelijk als paddestoelen uit de grond schieten. Den Helder was niet voor niets een van de steden waar de PVV zich nestelde met een lokale fractie, al is die door weinig inspirerend leiderschap nooit echt van de grond gekomen. De traditionele partijen mogen blij zijn als ze nog de helft van de zetels in handen hebben.
Waarom zouden mensen nou op dit soort clubs – PVV, ‘Beter voor Den Helder’, ‘Behoorlijk Bestuur’ – stemmen? Opeens denk je: omdat ze voelen dat ze niet worden gezien. In Den Helder kun je dat elke dag ervaren. Loop het station uit, ga naar de McDonalds en kijk naar de bouwschutting die twee meter verderop is neergezet. Daar komt een hoog flatgebouw te staan met koopwoningen die niemand kan betalen en huurwoningen die vermoedelijk ‘in een hogere huurklasse’ terechtkomen. Tja.
Alle lokale populisten zijn tegen de stadsvernieuwing. Hoe zou dat nou komen?
Eenheidsworst troef
Ondertussen staat bij Helderse gezinnen de televisie aan en horen ze over asielzoekers en natuurlijk over criminelen die worden heengezonden omdat er geen cellen zijn. In Den Helder werd een gloednieuwe jeugdgevangenis jaren geleden omgebouwd tot een asielzoekerscentrum. Ondertussen wordt weer geïnvesteerd in de marine, dus ook in Den Helder neemt de woningnood ongetwijfeld toe en stijgen de huren. Het is echt niet zo gek dat mensen zich afvragen of de politiek er wel voor hen is.
Wie zijn die mensen waar PVV-stemmers over klagen? Ga naar een bedrijfstraining en je hoort over diversiteit: leden van organisaties en teams zouden diverse achtergronden moeten hebben omdat dat de beste garantie biedt dat er verschillende standpunten en perspectieven worden ingebracht bij welk probleem dan ook. Je vraagt je af of dit inzicht bij partijen is doorgedrongen en weleens in de praktijk wordt gebracht. Kijk naar de samenstelling van fracties en je weet het antwoord.
Er zijn partijen die heel geforceerd praten over bijvoorbeeld een gelijke genderverdeling of het includeren van Nederlanders met een migratieachtergrond en hier en daar nog een LHBT’er. Daar is niets tegen, maar de blinde vlek valt des te meer op: allemaal mensen uit dezelfde sociale klasse, met een soortgelijk opleidingsniveau en uit min of meer dezelfde sociale cirkel. Wat dat betreft is de PVV de meest diverse partij van het land, daar kom je nog supermarktmedewerkers en metaalarbeiders tegen.
Alleen jammer dat veel Kamerleden van Wilders hun kennis niet mogen inzetten.
Linkse thema’s
Dit verhaal is niet nieuw: jaren geleden werd al over de diplomademocratie geschreven: meer opleiding betekent meer kans op een politieke functie en meer politieke invloed. Je zult mij niet horen zeggen dat al die hoogopgeleiden niet van goede wil zijn, maar ze missen wel een belangrijk perspectief: dat van de mensen die niet aan tafel zitten en hooguit bij populistische partijen terecht waaien, die vervolgens niet serieus worden genomen. Zou je als beveiliger een functie bij de PvdA krijgen? Natuurlijk niet.
Allemaal mensen uit dezelfde sociale cirkel betekent politici die voor velen niet herkenbaar zijn, praten over thema’s die ver van hun bed liggen in een taal die ze niet spreken. En dan zijn traditionele partijen – de PvdA voorop – verbaasd dat ze hele volksstammen niet meer bereiken. De klimaatstandpunten van GroenLinks maken die kloof alleen maar groter. Nog wat LHBT-rechten en de Gaza-oorlog erbij en dan weet je zeker dat de massa is afgehaakt.
Jaren geleden deed ik onderzoek naar PVV-stemmers en daar kwam een eenduidige conclusie uit: stemmers op Wilders zijn niet idolaat van de PVV-leider, hij is voor hen rationeel de beste keus. Vaak weten zijn kiezers wel dat hij een waardeloze partij leidt en dat hij weinig klaarspeelt, maar hij ziet zijn kiezers staan en komt regelmatig voor hun belangen op. Of Wilders iets realiseert? Lang niet alle PVV-stemmers geloven erin, maar als ze geen Wilders stemmen gaat de PvdA helemaal nooit naar ze luisteren.
Wat nu?
De eeuwige vraag is wat links nu te doen staat. Er zijn ontzettend veel antwoorden mogelijk. Misschien helpt het een andere leider aan te wijzen omdat Frans Timmermans wel erg als een representant van bureaucratische instellingen wordt gezien en hele volksstammen niet aanspreekt. Misschien helpt het ook om anders campagne te voeren, andere voorlichters aan te nemen en kritischer over migratie te denken. Wie weet wat het oplevert: exacte wetenschap is het sowieso niet.
De kern is echter iets anders. Die zit in de mensen van GroenLinks-PvdA. Niet dat ze niet van goede wil zijn: dat zijn ze wel. Het probleem is dat ze representanten zijn van de maatschappelijke bovenlaag die simpelweg niet dezelfde zorgen heeft als de rest van de samenleving. Zal ik u eens iets leuks vertellen? Ze doen hun werk desondanks perfect: voor alle mensen die zich druk maken over klimaat, willen dat Nederland zich uitspreekt over Gaza en noem al die onderwerpen maar op: GroenLinks-PvdA is er voor ze.
Goed gedaan, als je de rest van de samenleving uit het oog verliest en net doet alsof het heel raar is dat de rest niet is aangehaakt. De enige weg terug is radicaal: leg contact met de mensen die je kwijt bent geraakt, niet alleen voor een campagne-evenement, een kop koffie, een video of een projectje, maar om ze daadwerkelijk een rol in de organisatie te geven en de koers mede te laten bepalen. Als je daar niet toe bereid bent, komt niemand terug. Dat zou inmiddels toch wel duidelijk moeten zijn.
Beeld: Station Den Helder (2024), Voormalig Stadhuis (2015), Flats in Nieuw Den Helder (2015), Uitgaansstraat (2015, inmiddels gesloopt), Asielzoekerscentrum, voorheen jeugdgevangenis (2015), Flats in De Schooten (2015). Foto’s: Chris Aalberts.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.