U kent de vrouw op de foto waarschijnlijk niet, maar dit is Emily O’Reilly, al ruim tien jaar de Europese Ombudsman. Ze stopt binnenkort en hield daarom een afscheidsinterview. O’Reilly heeft advies voor de leden van het Europees Parlement. Eerst even iets over de Europese Ombudsman. Wat is dat voor functie?

‘De Europese Ombudsman is een onafhankelijk en onpartijdig orgaan dat de instellingen en agentschappen van de EU ter verantwoording kan roepen en dat zich sterk maakt voor goed bestuur. De Ombudsman helpt mensen, bedrijven en organisaties die problemen hebben met het EU-bestuur, door klachten over wanbeleid van EU-instellingen en -organen te onderzoeken maar ook door zich proactief over bredere systemische vraagstukken te buigen’.

De Europese Ombudsman doet onafhankelijk onderzoek naar misstanden binnen Europese instellingen en publiceert en adviseert daarover. O’Reilly haalt er helaas maar nauwelijks het nieuws mee. Daar is een voor de hand liggende reden voor: ze doet geen bindende uitspraken. Er wordt dus veel papier geproduceerd, maar dit leidt niet per definitie tot beter bestuur. Dat laat onverlet dat de Europese Ombudsman zinnige dingen doet en zegt. Zoals nu.

Stevige vragen

In de EU Confidential podcast van Politico horen we verschillende voorbeelden waar O’Reilly onderzoek naar heeft gedaan, zoals de grensbewaking aan de Middellandse Zee. Er verdrinken migranten op wankele bootjes, maar de Europese grensbewakingsdienst Frontex doet er weinig aan. Hoe verhoudt dit zich tot de mooie EU-teksten over de mensenrechten? Wat blijkt: er is gedoe over de bevoegdheden van de lidstaten en die van Frontex. Ondertussen gaan de scheepsrampen gewoon door.

O’Reilly bekritiseert het hele idee van externalization of migration: het beleid om Afrikaanse regimes geld te geven om migranten tegen te houden. Dat geeft ethische problemen, want deze regimes schenden de mensenrechten. Dat is niet iets wat de Europese Commissie wil, maar het gebeurt toch. Hoe verhoudt dit zich tot de regels en verdragen van de EU? Je stuit al snel op een gebrek aan transparantie: er werd wel ambtelijk naar de Tunesië-deal gekeken, maar die stukken werden niet openbaar gemaakt.

Dat probleem kwam O’Reilly telkens tegen. Ursula von der Leyen ging op bezoek bij de Griekse premier, riep dat het privé was en dus was er geen document over te vinden. Echt privé? Het was in de periode dat Von der Leyen moest worden herkozen. Eerder appte Von der Leyen met de CEO van Pfizer en toen besloot de Europese Commissie opeens dat deze appjes geen ‘documenten’ zijn en dus niet openbaar gemaakt hoeven te worden. De zaak ligt nu bij het Hof van Justitie.

Transparantie?

O’Reilly noemt het haar taak om op de regels te wijzen, zoals de openbaarheid van bestuur. De Europese Commissie volgt die regels niet altijd: verzoeken om informatie worden regelmatig genegeerd. O’Reilly vergelijkt het kabinet van Von der Leyen – haar directe medewerkers – met ‘powerful consiglieri’, een term die normaliter is gereserveerd voor de adviseurs van maffia-bazen. Het gebrek aan openheid van de politieke top bepaalt de cultuur van de hele Commissie, aldus O’Reilly.

Eigenlijk is dit al alarmerend genoeg, maar dan moet het ergste nog komen. O’Reilly vertelt dat Europarlementariërs haar soms vragen hoe ze de Eurocommissarissen verantwoordelijk kunnen houden voor hun werk. Waarom vragen ze dat aan mij, vraagt O’Reilly zich af. Europarlementariërs zouden hun eigen rol moeten begrijpen en zien dat het hun taak is het werk van de Europese Commissie te controleren. Dat is de macht die het Europees Parlement in ieder geval op papier heeft.

Je raakt je macht kwijt op de eerste dag dat je denkt dat je die niet hebt, doceert de vertrekkend Ombudsman. Onwillekeurig valt in dit interview die ene naam weer: Sophie in ’t Veld wordt even genoemd als iemand die de Europese Commissie wel uiterst kritisch volgde. Helaas: zij is niet herkozen. In de spaarzame beschouwingen over haar werk gaat het vooral over haar vertrek bij D66 en haar overstap naar Volt, nauwelijks over haar drive van het Europees Parlement een volwaardig parlement te maken.

Tegenmacht

Is het Europees Parlement eigenlijk wel een vorm van tegenmacht, zoals de Tweede Kamer dat bij de regering is? Na de woorden van O’Reilly denk je: dit is dus precies waar het in Brussel en Straatsburg aan ontbreekt. Volg de Nederlandse Europarlementariërs op Instagram en ze blijken allemaal hetzelfde te doen: er zijn allerlei debatten en daar vertellen zij wat ze van allerlei dossiers vinden. In tegenstelling tot vroeger zijn die meningen niet irrelevant: het Europees Parlement moet vaak instemmen.

Maar zijn er ook Europarlementariërs waar Von der Leyen het met haar consiglieri benauwd van krijgt? De EU wordt de komende tijd ongetwijfeld alleen maar machtiger, al is het maar om geopolitieke redenen. Wordt het daar echt democratischer van? Niet echt, want ga maar eens op zoek naar situaties zoals in Nederland, waar de Tweede Kamer bijvoorbeeld minister Wiersma simpelweg dwingt om ander beleid te voeren en nooit hoeft uit te leggen wie er nou eigenlijk de baas is.

Zo is het Europees Parlement niet: dit is een soort meepraat-parlement, waar Europarlementariërs gebrek aan transparantie simpelweg accepteren en vervolgens aan de Europese Ombudsman vragen hoe je de Europese Commissie eigenlijk kunt controleren. Benieuwd of er de komende tijd nog een nieuwe Sophie in ’t Veld opstaat.

Beeld: Emily O’Reilly bij een conferentie in 2023. Foto: Europese Unie, 2023.

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.