De Duitse SPD is een perfecte spiegel voor de PvdA
Duitsland is een spiegel. Het is zaterdagmiddag en het regent zachtjes in Bottrop, een stad in het Roergebied ter grootte van Dordrecht. Over twee maanden zijn de Bondsdagverkiezingen. Veel partijen beginnen hun campagne pas in januari, maar hier loopt de lokale kandidaat zich alvast warm. Het is Dustin Tix, een 28-jarig gemeenteraadslid uit het nabijgelegen Gladbeck, een iets kleinere stad dan Bottrop. Op de kerstmarkt schudt hij handen en deelt hij Milka-chocola uit.
We ontmoeten Tix op het lokale partijkantoor van de SPD, de Duitse PvdA. Er zijn acht vrijwilligers gekomen om hem te helpen. Het Duitse verkiezingssysteem is niet erg eenvoudig te doorgronden, maar het komt erop neer dat Tix via een zogenaamd direct mandaat wil worden verkozen: hij moet in dit kiesdistrict de meeste stemmen krijgen zodat hij direct voor de SPD in de Bondsdag komt. De consequentie is duidelijk: Tix zal campagne moeten voeren, want hij is in Gladbeck actief en niet hier in Bottrop. Zijn naamsbekendheid zal nog moeten groeien.
Tix en de vrijwilligers lopen met een bolderkarretje door de stad en struinen drie kleine kerstmarkten af. Bij de eerste is dat geen succes: de organisator wil geen SPD-vlag op het plein. Hij verwacht kennelijk problemen, maar die zijn er juist niet. De sfeer is gemoedelijk: Tix praat met wat mensen en velen nemen de Milka-chocola aan. Nergens het opgefokte gescheld waar Nederlandse politici continu mee worden geconfronteerd. Na anderhalf uur is de voorraad chocola op en kan iedereen weer naar huis.
Zinvolle campagne?
Tix maakt een kans. Er zit weliswaar al een SPD’er uit deze regio in de Bondsdag, maar hij stopt ermee. Kiezers in overvloed: tussen de dertig en veertig procent van de stemmen gaat hier meestal naar de sociaaldemocraten. De laatste decennia nam de steun af: vroeger kreeg de partij in deze regio meer dan de helft van de stemmen. Toch is de SPD hier nog steeds de grootste partij. Men is goed georganiseerd: er is een partijkantoor en er zijn contacten in alle wijken. Ze canvassen hier al vier weken.
Dan stelt een vrijwilliger een vraag: hoe komt het dat de sociaaldemocraten in Nederland zo klein zijn geworden? Ik betrap mezelf erop dat een antwoord niet eenvoudig is. Ik ben hier met Kemal Rijken, met wie ik vanaf januari een podcast over de Duitse verkiezingen maak (abonneer je hier). Kemal legt uit dat de PvdA bijna dertig zetels moest inleveren na het kabinet Rutte-II en dat er inmiddels een samenwerking is met GroenLinks. Ik kan niet uit de reacties opmaken of deze SPD’ers weleens van de aanstaande fusie hebben gehoord.
Twee landen, twee beelden: de uiterst relevante SPD en de minuscule PvdA die met GroenLinks fuseert. We praten over de derde weg, de filosofie dat de sociaaldemocratie de markt moest omarmen. Plat gezegd schoof de sociaaldemocratie op naar rechts, de publieke sector werd uitgekleed en er kwam beleid dat je vroeger van de VVD verwachtte. In Nederland werd Wim Kok er het gezicht van. De PvdA schudde ‘de ideologische veren’ van zich af en ze groeiden nooit meer aan.
Niet foutloos
Misschien omarmde de SPD de derde weg niet? Niet helemaal: Kemal legt me uit dat de partij onder bondskanselier Gerhard Schröder de uitkeringen en gezondheidszorg versoberde. Niet echt sociaaldemocratisch. Kiezers konden de hervormingen ook niet waarderen: de SPD verloor jarenlang alle verkiezingen. Het laat zien dat de partij niet foutloos opereert. Tegelijk is de SPD wel herkenbaar gebleven: onder zestien jaar Merkel was de partij twaalf jaar coalitiepartner en hield het extra ‘hervormingen’ tegen. De PvdA ging er in Nederland juist vaak in mee.
De Duitse coalitie van de laatste jaren – met groenen en liberalen – was niet per se gemakkelijk voor de SPD, zegt een vrijwilliger, maar de sociaaldemocratie is hier nog steeds springlevend. Hoe zit dat nou precies met die samenwerking met de Nederlandse groenen, vraagt een ander. De groenen zijn toch een hele andere politieke familie, hebben een andere achterban en andere prioriteiten? Niet voor niets hebben de sociaaldemocraten en de groenen in het Europees Parlement eigen fracties.
Ik leg uit dat een van de Nederlandse leuzen ‘rood-groen’ is. Die twee kleuren gaan in de nieuwe visie samen. De sociaaldemocraten waren altijd rood, maar ook een beetje groen. Bij de groenen was dat andersom. Samen sterker. Een SPD-vrijwilliger vindt dit zichtbaar ingewikkeld: de sociaaldemocraten wilden altijd dat iedereen een auto kon betalen en eens per jaar op vakantie kon. De groenen vinden dat allemaal slecht voor het klimaat. Hoe gaat dat dan samen? De SPD voert gewoon de keus: Soziale Politik für Dich.
Tegenstrijdigheden
Onwillekeurig dwalen je gedachten af naar de tijd dat de PvdA nog relevant was. Dat is inmiddels zeven jaar geleden. Waarom heeft de partij zich nooit hersteld? De SPD-vrijwilliger vraagt het zich openlijk af en dat is best een goede vraag. De derde weg en Rutte-II spelen een rol, maar ze verklaren maar deels waarom links in Nederland zo klein is geworden en gebleven. Je zou denken: de PvdA was wanhopig op zoek naar relevantie en liep in de armen van GroenLinks. Toch blijft het een mysterie waarom de partij het niet meer in zijn eentje kon.
Waarom keek de PvdA niet over de grens en dronk koffie bij de SPD? Het zijn ontzettend aardige mensen die heel graag over hun idealen vertellen. Wij werden met glühwein onthaald. Waarom hebben PvdA’ers kennelijk nooit hun licht opgestoken bij hun collega-partijen elders in Europa, waarmee ze in allerlei internationale verbanden opereren? Of deden ze dat wel, maar luisterden ze niet? Waarom zien we trouwens nooit landelijke PvdA’ers op straat, zoals SPD’er Tix, die in weer en wind staat te canvassen?
De PvdA zou het evenbeeld van de SPD moeten zijn, maar dat idee is alleen nog populair bij PvdA’ers die allang uit de actieve politiek zijn vertrokken. Namen? Rob Oudkerk, Hans Spekman, Gerdi Verbeet en Ad Melkert: oudgedienden die nog weleens lawaai maken, maar niets meer te zeggen hebben. De jonge generatie gelooft heilig in rood-groen, terwijl SPD’ers vlak over de grens hun wenkbrauwen fronzen. Zij stellen openlijk de vragen waar je in links Nederland tegenwoordig om wordt verketterd.
Beeld: SPD-vlag, campagne-mok van Dustin Tix en canvassen in Bottrop. Foto’s: Chris Aalberts.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.