De Blckbx-professor wil applaus en verhip, opeens zijn de voetnoten weg
Zelfkennis is een deugd: een van de organisatoren noemt me bij binnenkomst ‘wappie-watcher’. In de Kargadoor in Utrecht verzamelen zich donderdagavond tientallen mensen die vaak niet serieus worden genomen omdat ze een minderheidsmening vertegenwoordigen, met name op het gebied van corona. Ze maken zich inmiddels ook druk over andere dingen: de oorlog in Oekraïne en de bestrijding van desinformatie. Daar hebben ze soms heel eigen ideeën over.
De mensen in de zaal kennen elkaar en dat is niet zo gek: corona-kritiek schept een band. Dit is een bijeenkomst van de Vierde Golf, een vereniging die zich bezig zegt te houden met ‘een crisisbestendige democratie’. De inspiratie komt overduidelijk uit de corona-pandemie. Er komen twee sprekers praten over het hebben van een vrije mening: Jona Walk, een arts in opleiding die enige bekendheid kreeg als corona-critica en Cees Hamelink, een emeritus hoogleraar communicatie van de UvA en de VU.
Beide sprekers hebben in deze kringen een sterstatus. ‘Onze Jona Walk’, zegt de onbekende vrouw die de aankondigingen doet. Ze vertelt niet eens wie ze zelf is en ook de moderator die met Hamelink in gesprek gaat doet dat niet. Het illustreert het ons-kent-ons-sfeertje. Er zijn weliswaar ‘nieuwe gezichten’ in de Kargadoor, zo horen we, maar zij worden kennelijk verondersteld bekend te zijn met de belangrijkste kopstukken van de Nederlandse wappie-beweging.
Een single narrative
Walk praat over ‘een single narrative’. Onderwerpen die controversieel zouden moeten zijn worden tegenwoordig heel eenzijdig besproken. Ze noemt de bekende voorbeelden: de omgang met een heel nieuw virus en een militair conflict met een nucleaire supermacht. Mensen met een afwijkende mening worden neergezet als gek, desinformatieverspreider of Poetin-adept. De media framen je dan oneigenlijk of ronduit verkeerd, klaagt Walk, die zelf ook met dit fenomeen te maken kreeg.
Walk weet dat het ook aan universiteiten steeds moeilijker wordt een controversiële mening te hebben. Ze zegt zonder enige ironie dat de wetenschappelijke vooruitgang hierdoor in gevaar is. Ergo: als we beter naar Walk luisteren, zou er meer progressie zijn. Als je geen discussies meer kunt voeren, kun je je mening niet meer vormen, denkt Walk. Als je ‘het dominante narratief’ niet volgt, vliegen de verwijten je om de oren. Dit speelt ook bij ‘kwesties van klimaat’, zegt ze bloedserieus.
De elite bepaalt het narratief en dat gaat dus over macht en geld, niet over waarheid, aldus Walk. Daarna stelt ze alleen maar vragen. We weten dat bij oorlogen wordt gelogen over de aanleiding. Waarom zou dat bij Oekraïne anders zijn? Big Pharma heeft heel vaak gelogen over de werking van geneesmiddelen. Waarom zou dat bij corona-vaccinaties anders zijn? Het ontgaat Walk dat een wetenschapper op een gegeven moment stopt met vragen stellen en begint met het leveren van bewijs. U raadt al wat er ontbreekt.
De boosdoener
Walk ziet ‘een hele industrie van desinformatie-bestrijding’ en noemt dat ‘een goed verdienmodel’. Je vraagt je inmiddels af of ze begrijpt wat elke eerstejaars in de bachelor leert: als je nieuwe, onduidelijke of verschillend te interpreteren begrippen gebruikt, moet je ze definiëren. Dat gebeurt niet, want welke industrie is dit dan precies, wie werken daarin en hoeveel miljoen gaat daar dan in om? De traditionele media kunnen bijna niet bedoeld worden, want daar zitten heel veel medewerkers op een houtje te bijten.
Dan komt Hamelink, die vroeger internationale communicatie doceerde aan de UvA en ook actief was bij de VU. Eigenlijk is zijn programma-onderdeel niet meer nodig, want Walk heeft alles al gezegd, meldt hij. De twee hebben dezelfde klacht: Walk klaagt dat wetenschapsjournalisten mensen met afwijkende meningen kapot proberen te maken, Hamelink bromt dat hij niet meer op de radio wordt gevraagd sinds hij kritische vragen heeft gesteld over corona.
De suggestie is duidelijk: Hamelink had helemaal geen extreem standpunt over corona, maar morrelde wat aan de consensus, zoals hij dat eigenlijk bij alles doet. Meteen wilden de traditionele media hem niet meer hebben. Nu is hij van de alternatieve media en wordt hij op straat herkend als ‘de Blckbx-professor.’ Hamelink begint Café Weltschmerz te prijzen, waaronder Kees van der Pijl. Het is volgens Hamelink hoopgevend dat studenten die de krant niet lezen naar dat soort interviews kijken.
Professor zonder voetnoten
Hamelink is zoals altijd uiterst onderhoudend: een gemoedelijk spreker met een aaneenschakeling van slimme argumentaties, anekdotes en grapjes. De zaal mag vragen stellen en die zijn allemaal voor hem, niet voor Walk. In het begin valt het niet zo op, maar hoe langer hij aan het woord is, hoe meer je je afvraagt waar je nou eigenlijk naar zit te luisteren. Is dit wetenschap? Zo meldt hij dat we nog nooit op zo’n grote schaal zijn gebrainwashed. Vooral overheden zijn hiermee bezig. Voorbeelden ontbreken.
We horen Hamelink zeggen dat de media en de overheid enorme censuur plegen. Een vrouw wil graag een voorbeeld horen. Hamelink weet het even niet, zo lijkt het, maar hij wordt gered door Walk, die vertelt dat er tijdens de corona-pandemie berichten op sociale media zijn onderdrukt. We horen Hamelink wat later beweren dat er helemaal geen systeemkritiek meer is, behalve van de Paus. Als een man uit de zaal zegt dat de SP en de PvdD daar ook aan doen, wuift Hamelink dat weg.
Hamelink praat nog even verder over het partijsysteem. Partijen zijn meer onderdeel van het probleem dan van de oplossing, horen we. Het intellectuele niveau van het parlement is nog nooit zo laag geweest. Ondertussen gaat het maatschappelijk debat volgens Hamelink steeds over leugens op sociale media terwijl die in de traditionele media veel erger zijn en ook een groter publiek bereiken. Wat voorbeelden waren wel prettig geweest, maar Hamelink zwijgt.
Een verklaring
Wat doen Walk en Hamelink hier nou eigenlijk? Onwillekeurig denk je terug aan een recent interview van Michiel Lieuwma over desinformatie. Hij sprak met de oud-hoofdredacteur van De Nieuwe Wereld, een interviewplatform dat veel aandacht heeft gegeven aan corona-critici, waar zowel Walk als Hamelink te gast waren. Het interview geeft een mooi inkijkje in hoe De Nieuwe Wereld zich gedroeg in corona-tijden en geeft een doorleefde verklaring voor de gemaakte keuzes.
De Nieuwe Wereld was een klein interviewplatform dat afwijkende thema’s en visies wilde uitzenden. Controverse is dan nooit ver weg en dan is de vraag waar je grenzen liggen. Er kwam een keer een corona-criticus langs en opeens schoten de kijkcijfers door het dak. Door het gesprek van Lieuwma leer je dat de druk enorm is om voor zo’n succesvolle optie te gaan en grenzen te verleggen. Je hebt als platform opeens een rol die je nooit had en altijd al wilde hebben. Opeens doe je ertoe.
Er was destijds een groot publiek voor corona-kritiek, critici gingen in de herhaalmodus en zo ging het van kwaad tot erger. Sommige mensen werden bekend, zoals Walk, en kunnen niet meer zonder de aandacht. Anderen waren al bekend, zijn langzaamaan richting de alternatieve media opgeschoven en kunnen niet meer goed terug naar de traditionele. Ze hebben wel een nieuw publiek gevonden en die kun je natuurlijk niet voor het hoofd stoten, anders houd je niemand over. Oeps, opeens zijn de voetnoten weg.
Iedereen blij: de wappies, De Nieuwe Wereld, Walk én Hamelink. Wat zouden de UvA en de VU ervan denken?
Beeld: Cees Hamelink in gesprek bij de Vierde Golf. Foto: Chris Aalberts.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.