Het aantal klachten is nauwelijks te tellen: hoe moet je je lidmaatschap van Forum voor Democratie (FvD) opzeggen? De leek denkt dat een mailtje volstaat, maar talloze verklaringen van ex-leden zeggen iets anders. Ze hebben opgezegd, maar blijken later toch nog in de administratie te staan, krijgen mailings alsof ze nog steeds lid zijn of er wordt gewoon geld van hun rekening afgeschreven. Een vreemde zaak: hoeveel leden heeft deze partij nou echt? Wie controleert dat? Daar gaat deze longread over.

Eerst de context. De beste indicator voor de populariteit van een partij is het aantal zetels. In de onderstaande tabel staat het aantal zetels dat FvD sinds 2017 had op Europees, landelijk en provinciaal niveau.

 

Tabel 1: aantal FvD-zetels (uitgezonderd gemeenteraden, jaarlijks op 1 januari).

 

FvD had tot begin 2019 twee zetels in de Tweede Kamer. Een jaar later was de partij op alle bestuurslagen actief en had men er bijna honderd. Zoals bekend splitsten eind 2020 vele Forum-politici zich af. Begin 2021 was nog maar de helft over. Drie jaar later is ook daar bijna de helft van vertrokken, zowel door verdere afsplitsingen als door tegenvallende verkiezingsuitslagen.

 

Grootste ledenpartij

Ondertussen zegt FvD de grootste ledenpartij van Nederland te zijn. Op 1 januari 2024 heeft de partij naar eigen zeggen 61.633 leden. In 2023 waren dat er ongeveer evenveel: 61.284. In de jaren daarvoor is het aantal leden snel gegroeid. In 2021 stond de teller nog op ruim 45.000 leden en in 2019 op ruim 30.000. Ondanks het feit dat FvD de afgelopen jaren twee nieuwe ledenpartijen produceerde die beide een paar duizend leden trokken – JA21 en BVNL – is het aantal leden van Forum niet gedaald.

 

Tabel 2: ledenaantallen van FvD, JA21 en BVNL (jaarlijks op 1 januari, JA21 in 2021 op 1 april, BVNL in 2022 eveneens op 1 april. Bron: DNPP)

 

Bij FvD liep in 2020 meer dan de helft van de politici weg vanwege de steeds extremere koers, maar in diezelfde periode kwamen er wel 1.600 leden bij. Misschien dat deze stijging toen nog een effect van corona was, maar sindsdien is de afkalving van FvD-zetels niet gestopt. De ledenaantallen stegen gewoon verder terwijl de partij electoraal steeds slechter scoorde. Politici wilden niets meer met de steeds extremere Thierry Baudet te maken hebben, partijleden vonden het prachtig.

Cijfers over in- en uitschrijvingen van leden verstrekt Forum niet. We kennen daarom alleen de totalen.

 

Subsidie

Ledenaantallen van politieke partijen zijn meer dan alleen een aanleiding voor mooie persberichten. Ze zijn essentieel voor de vaststelling van de subsidie: meer leden betekent meer geld. Die subsidie is gewoon belastinggeld en dus vraag je je af: klopt dat aantal van 61.633 leden? We zouden dit een claim van Forum kunnen noemen: de partij beweert dit. Op basis van de verhalen van ex-leden kun je twijfelen of de administratie deugdelijk is. Klopt de claim? Een zoektocht. 

Online vinden we het Financieel verslag van Forum van 2022. Hierin lezen we wederom een claim van FvD over het ledenaantal:

‘Op peildatum 1 januari 2022 had Forum voor Democratie in totaal 58.890 leden die voldoen aan de eisen van artikel 7, lid 1 Wfpp. Het ledenaantal is als volgt opgebouwd:

Betalende leden* Vereniging Forum voor Democratie: 58.890

*) alle betalende leden hebben minimaal E 12 of meer contributie betaald.

Betalende leden** Jongerenorganisatie Forum voor Democratie: 5.185

**) alle betalende leden hebben minimaal E 5 of meer contributie betaald.’

De accountant van FvD heeft een goedkeurende verklaring afgegeven. Deze is noodzakelijk om subsidie te krijgen. In de verklaring staat expliciet dat deze ook betrekking heeft op de ledenaantallen. We lezen:

‘Tevens zijn wij van oordeel dat de bij het financieel verslag 2022 gevoegde opgave omtrent het ledental van de politieke partij en van de aangewezen politieke jongerenorganisatie, conform artikel 26, onder d van de Wet financiering politieke partijen, juist is.’

 

Een steekproef

Mocht er twijfel zijn over de ledenaantallen van Forum, kan de partij zich beroepen op de accountant die het aantal leden heeft bevestigd. De kritische buitenstaander denkt: hoe is door de accountant vastgesteld dat Forum de waarheid spreekt? We kunnen er gemakkelijk een onderzoeksplannetje voor maken. Forum heeft een ledenbestand in de computer staan met kennelijk zo’n 60.000 mensen. Deze mensen zijn lid als ze allemaal netjes hun contributie hebben betaald.

Bij een controle is het ondoenlijk alle leden individueel te checken. Daarvoor zijn steekproeven uitgevonden. De onderzoeker trekt a-select een aantal leden uit het ledenbestand – bijvoorbeeld duizend – en controleert of die de contributie hebben voldaan. Dit is de standaardwerkwijze bij sociaalwetenschappelijk onderzoek waarbij zo’n a-selecte steekproef het beste resultaat oplevert. Omdat er een bronbestand bestaat met de hele populatie – alle leden – is het mogelijk zo’n perfecte steekproef te trekken.

Zou de accountant van FvD deze methode hebben gebruikt om vast te stellen dat er daadwerkelijk ruim 60.000 betalende leden zijn? Dat weten we niet: nergens wordt vermeld hoe de accountant tot de goedkeurende verklaring kwam. De buitenstaander denkt: zonder inzicht in de methode is het onmogelijk een inschatting te maken van het waarheidsgehalte van de FvD-claim.

 

Twee methoden

Tijd om te mailen met het ministerie van Binnenlandse Zaken, want daar heeft men de ledentallen nodig om de subsidie te kunnen vaststellen. Het ministerie meldt dat er twee manieren zijn om het ledenaantal te bepalen: de systeemgerichte en de gegevensgerichte benadering. Die tweede aanpak is een gewoon onderzoek zoals ik hierboven beschreef. Het ministerie meldt:

‘Indien een gegevensgerichte benadering wordt gevolgd, richt het onderzoek zich direct op de inhoud van ledenadministratie. Voor deze steekproefsgewijze onderzoeksmethode is de voor de accountantsverklaring gestelde norm van overeenkomstige toepassing. Er wordt derhalve een nauwkeurigheid van 5 procent vereist, wat betekent dat de afwijking niet meer dan 5 procent mag bedragen.’

De systeemgerichte aanpak is anders:

‘Bij een systeemgerichte benadering onderzoekt de accountant de kwaliteit van de bijhouding van de ledenadministratie aan de hand van daarmee verband houdende handelingen (beheershandelingen), zoals die inzake de in- en uitschrijving van leden en de registratie van contributiebetalingen. Ook de daarbij gehanteerde waarborgen zijn relevant. Een belangrijke waarborg is het hanteren van functiescheiding, aangezien de handelingen dan zijn toebedeeld aan meerdere personen in de organisatie. De accountant onderzoekt of de administratieve procedures ook in de praktijk naar behoren functioneren. Dat geschiedt aan de hand van een onderzoek waarbij de afzonderlijke beheershandeling, waar het de leden van de politieke partij betreft, in steeds ten minste 20 gevallen wordt onderzocht en die inzake de leden van de politieke jongerenorganisatie eveneens steeds in 20 gevallen.’

Ergo: bij deze ‘systeemgerichte benadering’ wordt dus niet gekeken of de claim van FvD over ruim 60.000 leden juist is. Er wordt aangenomen dat die juist is, als ‘de beheershandelingen’ goed in elkaar zitten. Het gaat om vragen als: Hoe komen mensen in het ledenbestand? Is daar controle op? Is het maken van mutaties gemakkelijk? Hoe verdwijnt iemand uit het bestand? Wie hebben er toegang toe? De accountant onderzoekt dus procedures, niet de inhoud van de administratie.

De leek denkt: de methode waarbij in de administratie wordt gekeken naar de daadwerkelijke aantallen leden is superieur. Deze methode is immers valide: deze meet wat beoogd wordt te meten, namelijk de ledenaantallen. Een systeemgerichte benadering doet dat niet en is dus minder valide: deze meet iets anders en levert geen directe informatie op over de claim van FvD. Er wordt een redenering toegepast waarbij men zegt: als de administratie beheersmatig deugt, zal het ledenaantal ook wel kloppen.

 

Vaagheid troef

De accountant van FvD meldt niet hoe is vastgesteld dat het vermelde ledenaantal klopt of anders gezegd welke methode er bij de controle is gehanteerd. Een mail aan de accountant van Forum wordt niet beantwoord. Ook Forum geeft zelf geen antwoord op de vraag hoe het ledenaantal is vastgesteld. Dan maar weer mailen met het ministerie. Weet het ministerie hoe is vastgesteld dat Forum ruim 60.000 leden heeft? Het antwoord luidt:

‘Politieke partijen en hun accountants moeten bij de jaarlijkse verantwoording gebruik maken van een modelverklaring. (…) [Deze] vraagt niet aan een accountant om te specificeren welke methode is gehanteerd om tot zijn/haar oordeel te komen. Beide methoden zijn toegestaan en BZK heeft dus ook geen oordeel over welke methode wordt gehanteerd.’

Kunnen we dan misschien een eigen inschatting maken welke methode er is gehanteerd? Een expert die bij een andere partij actief was denkt dat alle partijen in principe gebruik maken van de systeemgerichte benadering en de administratie dus niet laten ‘doorvlooien’. Dat laatste is heel arbeidsintensief en dus duur. Men zou dan namen uit het ledenbestand moeten halen en moeten kijken of deze mensen ook daadwerkelijk de minimale contributie hebben overgemaakt op de bankrekening van FvD. Dat is heel veel werk.  

Er is nog een aanwijzing in deze richting. In het Financieel verslag 2022 van FvD schrijft de accountant:

Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het opmaken van het financieel verslag en de overzichten en voor het getrouwe beeld daarvan, gericht op het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden.

Interne beheersing lijkt te verwijzen naar de systeemgerichte benadering. De minder valide benadering is dus wederom het meest voor de hand liggend. Op zichzelf zou bij veel geconstateerde fouten alsnog een steekproef getrokken kunnen worden uit het ledenbestand. Of dat is gebeurd weten we niet, want nergens staat methodologische informatie hoe de controle plaatsvond. De methode staat er niet eens, laat staan hoe het onderzoek in de praktijk verliep. Het ministerie weet het ook niet en heeft er ook geen interesse in.

Er dringt zich een vraag op: hoe serieus is dit proces als een partij die zo daalde in populariteit toch steeds hogere ledenaantallen claimt? Zeggen er bij Forum weleens leden op? We lezen er in de stukken niets over terwijl dit de accountant toch op moet vallen. Het ministerie haalt zijn schouders op.

 

Auditdienst Rijk

Goed nieuws. Er is meer controle dan alleen de accountant, zo laat het ministerie weten. De Auditdienst Rijk (ADR) voert jaarlijks een review uit van het werk van een selectie van de accountants van politieke partijen. Deze review ziet ook toe op de wijze waarop de accountant de ledenaantallen heeft gecontroleerd, meldt de woordvoerder. Er is online inderdaad een rapport te vinden. In 2022 zijn drie accountants onderzocht. De resultaten zijn geanonimiseerd. We weten dus niet of de ADR Forum heeft gecontroleerd.

De controle heeft betrekking op twee jaar eerder. Bij twee onderzochte kantoren was sprake van een ‘ontoereikende controle’ in 2018. Dat klinkt heel stevig, maar als je het rapport leest blijkt dat de ADR de verklaringen alleen op formele vereisten toetst: men doet het onderzoek van de accountants niet opnieuw. Men kijkt naar een vraag als: staat in de accountantsverklaringen alle informatie die de wet voorschrijft? De ADR zegt zelf:

‘In dit rapport wordt geen zekerheid verschaft, omdat er geen controle-, beoordelings- of andere assurance-opdracht is uitgevoerd. In dit rapport rapporteren wij de bevindingen op basis van de specifiek overeengekomen werkzaamheden; wij doen geen uitspraak over wat deze bevindingen voor het onderhavig object in totaliteit betekenen.’

Dit is codetaal voor: door de ADR weten we alleen of de accountants zich aan de modelverklaring houden, niet of zij de ledenaantallen goed hebben vastgesteld. Deze passage van de ADR is niet vreemd: het is niet voor de hand liggend dat een overheidsdienst in de boeken van een private partij mag snuffelen, zo zegt de expert die bij een andere partij verantwoordelijk was voor de jaarrekening. In een ambtelijke notitie vinden we dan ook de volgende passage:

‘omdat niet de politieke partijen, maar hun accountants worden gereviewd zeggen de reviews vooral iets over de kwaliteit van de werkzaamheden van de onderzochte accountants en niet direct over de verantwoording van de politieke partijen zelf.’

In tegenstelling tot wat het ministerie suggereert, controleert de ADR de wijze waarop de ledenaantallen door de accountant zijn gecontroleerd niet. Die informatie is immers niet beschikbaar, ook niet bij het ministerie. Uiteindelijk geeft ook de woordvoerder van het ministerie van Financiën dat toe:

‘De ADR stelt vast of de accountant zich aan de modelverklaring heeft gehouden. Tijdens de review wordt vastgesteld (1) of de accountant de ledenaantallen heeft gecontroleerd, (2) of de accountant daarbij de criteria uit de wet- en regelgeving heeft toegepast. Dit betreft de Wet Financiering Politieke Partijen en de Regeling Financiering Politieke Partijen. (…) De ADR doet een review op basis van de stukken in het controledossier van de controlerend accountant.’

 

Een adviescollege

Dan is er tot slot nog een Commissie Toezicht Financiering Politieke Partijen (CTFPP). Deze voert jaarlijks een controle uit op de financiering. De ledenaantallen zijn daar dus onderdeel van, want daarvan is de subsidie afhankelijk. CTFPP adviseert de minister van Binnenlandse Zaken gevraagd en ongevraagd over de toepassing en het toezicht op de naleving van de wet financiering politieke partijen. In de woorden van het ministerie:

‘Centraal in de advisering staat de controle van de jaarlijkse verantwoording van politieke partijen over hun financiële huishouding en de transparantie over giften en schulden in de periode voor en na een Tweede Kamerverkiezing. Daarnaast heeft de commissie ook een aantal andere adviestaken. Zo adviseert de commissie de minister ook over het opleggen van een bestuurlijke boete en het aanwijzen van een neveninstelling. De procedure ziet er als volgt uit: het ministerie verstrekt alle benodigde documenten en de commissie brengt hierover advies uit aan de minister van BZK.

CTFPP is dus afhankelijk van de minister voor informatie. Het ministerie weet echter niet hoe de ledenaantallen zijn gecontroleerd, omdat de accountants en de partijen dat niet hoeven te rapporteren. CTFPP weet dit dus ook niet. Net als bij de ADR wordt er controle uitgevoerd op basis van verslagen van accountants, niet op basis van daadwerkelijk onderzoek in de administratie van politieke partijen. Het gaat om de ‘verantwoordingsstukken’.

Eerder vond CTFPP wel dat de verantwoording door FvD niet deugde. Daarom adviseerde het college een bestuurlijke boete op te leggen. De minister wilde dat de ADR er eerst naar keek. CTFPP merkte fijntjes op:

‘De commissie betreurt het dat zij momenteel onvoldoende inzicht heeft in de kwaliteit van de accountantscontrole bij Forum voor Democratie. Ook u [de minister, CA] beschikt nu niet over de benodigde gegevens om te beoordelen of een bestuurlijke boete aangewezen zou zijn.’

Al met al kan CTFPP niet beoordelen of het onderzoek naar de ledenaantallen van Forum goed is en ook de minister kan dat niet, net als de ADR, want iedereen kijkt naar de verklaring van de accountant. Er blijven zo nogal wat vragen liggen: wat is nou precies de methode die de accountant hanteerde? Wat is er feitelijk vastgesteld over de ledenaantallen en met welke marges? Zijn de twee methoden kwalitatief identiek of juist niet? Heeft CTFPP weleens nagevraagd waarom we nooit iets lezen over de opzeggers bij Forum? Bestaan die?

 

Wat te concluderen?

Ik mail CTFPP-lid Marcel Pheijffer over deze vragen. Hij is het onafhankelijke lid van deze commissie, naast oud-politici Helma Neppérus (VVD) en Martijn van Dam (PvdA). Ik krijg als antwoord dat Van Dam de perscontacten doet. Ik heb een paar vragen. Weet CTFPP hoe accountants het aantal leden vaststellen? Klopt het dat alle uitspraken van CTFPP betrekking hebben op de accountantsverklaringen en niet op eigen onderzoek?

Het antwoord van Van Dam is instemmend: CTFPP doet geen zelfstandig onderzoek en heeft daar ook geen middelen voor. Als we ons dus afvragen hoe het kan dat de accountant van FvD stelt dat de ledenaantallen correct zijn, terwijl ex-leden claimen dat ze nog steeds door Forum als lid worden opgevoerd, is het antwoord dat CTFPP naar aanleiding van dit soort discrepanties niet zelf onderzoek zal doen, maar daar hooguit de minister op zal attenderen. De minister is toezichthouder, niet CTFPP.

Weten we hoeveel leden Forum heeft? De accountant heeft ernaar gekeken, maar verantwoordt de methode niet. Iedereen vindt het goed: het ministerie vindt het eindoordeel voldoende, CTFPP weet dat men onvolledige informatie heeft en kan dus geen goede controle uitoefenen en voor de ADR geldt hetzelfde. Alles valt of staat met de accountant die de ledenaantallen vaststelt. Dat onderzoek wordt niet gecontroleerd, behalve of de schriftelijke verklaring aan de wettelijke vormvereisten voldoet.

 

Nog een vraag

Iedereen weet dat de ledenaantallen een politiek gevoelige kwestie zijn. In de Tweede Kamer is van slechts een Kamerlid bekend dat hij zich hier mogelijk mee bezighoudt of bij wie je zou kunnen vermoeden dat dit zijn interessegebied is. Dat is niet zo gek: je krijgt al snel het verwijt dat kritische vragen politiek zijn. Worden deze vragen niet alleen maar gesteld omdat FvD een concurrerende partij is?

De politieke gevoeligheid blijkt al uit het feit dat CTFPP met politieke benoemingen werkt. Je moet wel heel zeker zijn van de onjuistheid van de claim van een partij om er iets van te zeggen. Dat gebeurt dus niet: je kunt zo’n claim niet bekritiseren, want alleen de accountant heeft gegevens over hoe de controle is uitgevoerd, deze zwijgt en hoeft er ook geen openheid over te geven. We vertrouwen de accountant en daarmee is de kous af. Maar we kunnen niet zien hoe dat werk is gedaan, laat staan hoe goed.

Ondertussen weten we dat FvD alle kenmerken van een verdienmodel heeft en dat subsidie daarbij essentieel is. Dan is de cirkel rond, want die is afhankelijk van de ledenaantallen. Die zou je moeten kunnen controleren en dat kun je eigenlijk niet. Het spreekwoord luidt nog steeds: vertrouwen is goed, controle is beter. Maar in dit geval kennelijk niet.

Beeld: FvD meldt spectaculaire ledentallen. Still van YouTube.

 

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.

Ik doneer:€ 1,50€ 3€ 5€ 10€ 25€ 50€ 100€ 250

Naam:

Donatie Chris Aalberts € -

Doneer!