D66 laat zich er graag op voorstaan dat de partij een echte ledendemocratie is. Hier geldt het principe van one man, one vote: alle leden hebben een stem, zonder afgevaardigden of ander hiërarchisch gedoe. Hier bepalen de leden zelf het beleid, terwijl dat bij allerlei andere partijen door een veel kleiner groepje wordt gedaan. Op zulke concurrenten heeft D66 kritiek, zoals de PVV, waar niet eens leden bestaan. Tot zover de theorie, dan nu de praktijk. Zaterdag was het D66-congres in Den Bosch.

Op het programma staat het nieuwe huishoudelijk reglement. Een passage springt eruit, namelijk artikel 5.9, lid 4. Deze valt vooral op omdat je de tekst meerdere keren moet lezen om te begrijpen wat hier in hemelsnaam staat. Het gaat over hoe de kandidatenlijsten voor de Tweede Kamer, de Eerste Kamer en het Europees Parlement worden vastgesteld. Tot dusver is er altijd een advieslijst waar de leden over stemmen. Zij kunnen de lijst ongewijzigd overnemen of een hele nieuwe lijst in elkaar knutselen.

Een verandering

Hoe gaat D66 volgens het voorgestelde huishoudelijk reglement de volgorde van de kandidaten bepalen? De tekst luidt:

De verkiezingscommissie bepaalt de uitslag als volgt:

a. Aan op de stembiljetten als eerste voorkeur aangegeven kandidaten wordt een stemwaarde toegekend, die overeenkomt met het aantal namen dat ten hoogste op het stembiljet mag worden ingevuld. Van de als eerstvolgende voorkeur aangegeven kandidaat wordt een stemwaarde toegekend die één minder bedraagt, en zo vervolgens. De aan elke kandidaat aldus toegekende stemwaarden worden bijeengeteld.

b. In het geval van verkiezingen van de overige kandidaten voor kandidatenlijsten voor de Europese Parlementsverkiezing, de verkiezing van de Tweede Kamer der Staten-Generaal en de verkiezing van de Eerste Kamer der Staten-Generaal wordt totaal toegekende stemwaarde, zoals bedoeld in sub a, aangevuld met punten die de Lijstadviescommissie toegekend heeft. Hierbij geldt dat:

i. de lijstadviescommissie evenveel punten toekent aan de kandidaten op het lijstadvies, zoals zij punten zouden krijgen volgens de stemwaarde als bedoeld in lid a, vermenigvuldigd met het totaalaantal geldige stembiljetten dat is ingediend.

ii. het totaal van de door leden toegewezen punten en de punten van de lijstadviescommissie de uiteindelijke uitslag bepaalt.

Dit is onmiskenbaar een bureaucratische truc: door de ondoorgrondelijke tekst hoopt het bestuur kennelijk dat dit voorstel ongelezen en onbegrepen passeert. Helaas: D66’ers zijn juist beducht voor dit soort grapjes. In dit voorstel wordt de helft van de stemmen op de advieslijst uitgebracht door de lijstadviescommissie, de andere helft door de leden. Lees: het kost leden voortaan extra veel moeite om wijzigingen door te voeren waar de partijtop tegen is.

De leiding bepaalt

Het kost enige moeite het proces van kandidaatstelling bij D66 überhaupt te doorgronden. Het komt erop neer dat de lijsttrekker van een bepaalde verkiezing samen met de partijvoorzitter de kandidatenlijst opstelt. Het probleem laat zich raden: dit proces is niet transparant en er komen vanuit het perspectief van de leden soms grote verrassingen uit. Het meest recente voorbeeld is columniste Yesim Candan, die opeens op de kandidatenlijst stond, waarschijnlijk omdat Rob Jetten dat wilde.

Of dat laatste klopt, is onbekend, maar we weten wel dat Candan snel weer werd afgevoerd omdat ze ook bij FvD had gesolliciteerd. Toch was Candan niet het grootste probleem. Door de gedaalde populariteit moesten sowieso veel D66-Kamerleden vertrekken, terwijl ze na 2,5 jaar pas net waren ingewerkt. Je zou kunnen denken: wees zuinig op die recent opgebouwde ervaring en kandideer zoveel mogelijk mensen van de oude lichting. Nee hoor: Jetten vond meerdere nieuwelingen beter.

Daar is een mooie managementfrase voor: Jetten wilde ‘zijn eigen team samenstellen’. Een dergelijk team krijgt in het voorgestelde huishoudelijk reglement alvast de helft van de stemmen. De leden kunnen de volgorde dan alleen bij grote eensgezindheid nog veranderen. Dat komt bovenop het feit dat de kandidatenlijst sowieso al lastig te wijzigen was. Een groot deel van de leden keurt – ook in de oude situatie – de voorgestelde lijst sowieso ongewijzigd goed. 

Pijnpunten

Bij de oude werkwijze stemmen leden bestaande Kamerleden vaak naar een hogere plek ten nadele van nieuwe gezichten. Dat is wat ze bijvoorbeeld bij de laatste Kamerverkiezingen deden. Zo ontstaat ook een gebrek aan diversiteit. Op een conceptkandidatenlijst wordt rekening gehouden met zaken als geslacht en kleur. Dat is niet meer het geval als de leden dingen gaan veranderen. Op de laatste kandidatenlijst stonden daarom ‘te veel witte mannen’, knorren wat boze leden in Den Bosch.

Bij de bespreking staan lange rijen leden bij de interruptiemicrofoons. Het gekste is: de vice-voorzitter van het partijbestuur vertelt dat door de voorgestelde wijziging voor de leden meer grip ontstaat. Het is volstrekt onduidelijk hoe hij dat ziet. We horen vervolgens tientallen mensen zeggen dat de interne democratie gehalveerd wordt en dat je voortaan beter van one man, half a vote kunt spreken. Er zijn ook leden die de wijziging wel zien zitten vanwege de diversiteit. Die wordt voortaan beter gewaarborgd, denken ze.

Het ontgaat de voorstanders dat ze zich met hun pleidooi voor minder ledeninvloed precies gedragen conform het beeld dat uiterst rechts van ze heeft. Hier worden democratie en ervaring ingeleverd ten faveure van diversiteit. Of anders gezegd: het beleid wordt zo vormgegeven dat je niet meer om diversiteit heen kunt. Ondertussen is er minder interne democratie, terwijl D66 het hoogste woord heeft over andere partijen die ondemocratisch zouden functioneren.

Gezien de D66-geschiedenis zou je denken dat de hele partij tegen het voorstel van het bestuur stemt, maar dat percentage blijft steken op 53%. Erg laag voor een partij die zich op haar ledendemocratie laat voorstaan.

Beeld: D66-congres in Den Bosch. Foto: Chris Aalberts.

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.