Een rare avond. In Den Haag overleggen de ministers en fractievoorzitters over de toekomst van het kabinet, in Amsterdam is een debat over de rol van artificiële intelligentie (AI) in de politiek. Misschien een vooruitziende blik? De rol van AI in verkiezingscampagnes wordt belangrijker en er zouden weleens snel verkiezingen kunnen komen. Dan is het maar beter van alle trends op de hoogte te zijn. Deze avond laat Spui25 wetenschappers aan het woord over AI bij de verkiezingen van 2024, namelijk die in Amerika en voor het Europees Parlement. 

Spui25 is het debatcentrum van de UvA en dus komen hier vooral UvA-wetenschappers aan het woord. De belangrijkste is Claes de Vreese, een hoogleraar politieke communicatie die opeens expert op het gebied van AI blijkt te zijn geworden. Het laat zien dat de UvA met zijn tijd meegaat: de succesvolle De Vreese mag zichzelf op dit terrein tegenwoordig universiteitshoogleraar noemen. De UvA heeft AI tevens gedefinieerd als een focusgebied, vermoedelijk om subsidies binnen te harken. 

Morele paniek 

Democratische zorgen over AI bestaan, aldus De Vreese. De zorg is grofweg dat deze technologie veel desinformatie oplevert en kiezers op oneigenlijke wijze beïnvloedt. Het schrikbeeld is dat eerlijke verkiezingen helemaal niet meer mogelijk zijn omdat het informatielandschap compleet verstoord raakt. We herkennen hierin de morele paniek die nieuwe mediatoepassingen eigenlijk altijd opleveren. Dit soort alarmistische voorspellingen bestonden ook bij de introductie van de krant, de radio, de televisie, sociale media en ga zo maar door. 

De Vreese weet dat er veel vanuit dit perspectief wordt geschreven en geredeneerd. Hij is in Amerika geweest en daar staat dit regelmatig in de krant. De grote vraag is wat ervan waar is. Er is geen AI smoking gun, aldus de universiteitshoogleraar. Hij lijkt daarmee te bedoelen dat we deze schadelijke invloed van AI op verkiezingsuitslagen niet gemakkelijk kunnen aanwijzen en dat er dus geen overweldigend bewijs is dat AI grote invloed heeft. Wat natuurlijk niet hetzelfde is als dat die invloed er niet is.

De Vreese ziet vooral een toename van AI-plaatjes. Zo heeft Geert Wilders beelden verspreid met denkbeeldige PVV-aanhangers die overduidelijk door AI zijn gemaakt. Ook in andere landen zien we AI-geproduceerde content en soms is dat desinformatie. Eigenlijk gebruiken heel veel partijen dit soort toepassingen al, horen we. Het meest in het oog springende voorbeeld zijn uiterst rechtse partijen die migratie overdrijven met beelden van overvolle bootjes of de suggestie dat migranten gewelddadig zijn.

Grote effecten? 

De angst is dat partijen desinformatie over concurrenten gaan verspreiden, maar dat is maar nauwelijks het geval, aldus De Vreese. Hij denkt dat er weinig bewijs is dat deep fakes veel invloed hebben op het publiek, maar het onderzoek daarnaar moet nog beginnen. Deze uitspraak suggereert een wilde gok over de invloed van AI, maar wel een betrouwbare: al het onderzoek in de communicatiewetenschap laat al decennialang zien dat media-effecten relatief klein zijn. Waarom zou AI de uitzondering vormen? 

AI is simpelweg onderdeel geworden van de toolbox die partijen hebben en dat levert vragen op voor media en beleidsmakers, zo horen we. Journalisten zijn niet van nature AI-experts, terwijl zij er wel mee werken en er oordelen over moeten vellen. We horen Dina Strikovic vertellen over onderzoek dat laat zien dat journalisten terughoudend zijn in het gebruik ervan. Zo leren we waarom De Vreese zijn smoking gun niet heeft gevonden: de hoeveelheid AI-informatie staat in geen relatie tot het aantal waarschuwingen. 

De interessantste bijdrage komt echter van Aqsa Farooq, die burgers heeft gevraagd of ze weleens AI-informatie tegenkomen. Burgers maken in haar onderzoek zelf een inschatting of dat het geval is. Burgers vinden het geoorloofd AI-beelden te gebruiken bij politieke doelen die ze zelf steunen. Geen PVV-kiezer zal Geert Wilders er dus op aanspreken als hij kiezers bang probeert te maken met AI-plaatjes van overvolle migrantenbootjes. We gaan nog heel wat van die plaatjes zien.

Beeld: Claes de Vreese spreekt Spui25 toe. Foto: Chris Aalberts. 

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.