Het eerste BBB-lustrum: weinig reden voor feest
BBB bestaat vijf jaar en lijkt een groot succes: de partij was binnen de kortste keren de grootste van het land, bestuurt in de meeste provincies mee en zit tevens in het kabinet. Dit lustrum is een mooi moment voor reflectie: was dit de bedoeling toen Caroline van der Plas met een paar anderen BBB oprichtte? Was dit wat ze hadden verwacht? Wilden ze een grote partij worden? Het heeft er alle schijn van dat BBB een ongeluk is, een toevalligheid waar de oprichters nooit op hadden gerekend.
De oprichters hebben al vaak verteld dat ze zich destijds spiegelden aan de Partij voor de Dieren. Een boerenpartij zou de belangen van de agrarische industrie op de agenda kunnen zetten zoals Marianne Thieme dat met dierenwelzijn had gedaan. De Tweede Kamer zou een prachtig podium zijn voor het uitdragen van boerenbelangen. Zo’n belangenpartij is iets heel anders dan de grootste van het land. Er zijn vier problemen ontstaan waar BBB nog maar nauwelijks vanaf komt.
1: Caroline
Een belangrijke reden voor het succes is niet zozeer waar BBB inhoudelijk voor staat, maar de leider. Alleen in de begindagen was BBB een beweging: de initiatiefnemers mobiliseerden al hun contacten om de partij in de Tweede Kamer te krijgen. Als je door de omgeving van Deventer reed, zag je overal BBB-borden. Een breed netwerk in de agrarische wereld deed iets unieks: een partij verkozen krijgen die niet op het netvlies van de landelijke media stond. De parlementaire pers werd erdoor overvallen.
Sindsdien is BBB enorm van karakter veranderd. Gedreven door ijdelheid en kijkcijfers werd het de partij van een vrouw die leuk praat in talkshows. We hebben al heel vaak gehoord over het privéleven van Van der Plas, van haar vroegere banen tot haar kinderen en haar overleden man. Ze schreef er een boek over, gaf het ene na het andere interview en ook op sociale media komen deze thema’s terug. Slimme strategie: politici zijn vaak technocraten, Caroline is warm en menselijk.
Deze populariteit leidt tot goede verkiezingsuitslagen, maar het hindert een normale partijontwikkeling: alle BBB-zetels zijn afhankelijk van de leider. Er kwamen ontzettend veel mensen van andere partijen richting BBB in de hoop een baantje te vinden, omdat ze elders niet binnenkwamen of waren uitgerangeerd. Vaak lukte het nog ook: functies in overvloed. Niemand kreeg op eigen kracht een functie, het was allemaal dankzij die leuke vrouw uit Deventer. Dat heeft zo zijn gevolgen.
2: De boeren
BBB is inhoudelijk een reactie op het CDA, een partij waar meerdere BBB-ers ooit actief waren, waaronder Van der Plas zelf. Het CDA was altijd de steun en toeverlaat van boeren, maar dat is door de tijd heen veranderd. Het CDA denkt serieus na over de eigen standpunten en reflecteert op maatschappelijke problemen. Het mestprobleem bijvoorbeeld: het CDA denkt na hoe je zo’n probleem kunt oplossen. Dat leidt tot een genuanceerde koers, niet tot platte belangenbehartiging van één sector.
Waar boeren vroeger blind op het CDA konden stemmen, is die tijd voorbij. Henri Bontenbal weet dat er meer belangen zijn dan alleen die van de agrarische industrie. Zo creëerde het CDA een niche voor BBB. Het probleem laat zich raden: platte belangenbehartiging werkt goed als je een kleine partij bent, niet als je de grootste van het land bent of regeringsverantwoordelijkheid draagt. In de oppositie kun je prima doen alsof het mestprobleem niet bestaat, in de regering vraagt men oplossingen van je.
Serieuze, inhoudelijke beleidsalternatieven heeft BBB niet. De partij wil sowieso geen inkrimping van de veestapel, wat laat zien dat Van der Plas het verschil tussen het algemeen belang en een sectoraal belang niet begrijpt. Bij BBB durft niemand dat te zeggen, want iedereen is van haar afhankelijk. Het gevolg is totale stilstand en vermoedelijk een koude sanering van de veehouderij, onder toeziend oog van een BBB-minister. Zou de boerenachterban dat waarderen?
3: De burgers
Bij burgers speelt een soortgelijk probleem. De BBB-marketeers wisten dat een boerenpartij een erg smalle basis was en dus wilden ze de partij verbreden. De staat van het platteland was een logische keus: een thema dat aansprekend is voor iedereen die op het platteland woont, waaronder wederom boeren. Dit is misschien wel het sterkste thema van BBB: het platteland wordt ondergewaardeerd, voorzieningen verdwijnen en er komen windmolens voor terug.
Ook hier zie je een verband met het CDA, waar men dit onderwerp wel erkent, maar er niet zoveel aan doet. De reden laat zich raden: er valt weinig aan te doen. Ziekenhuizen zijn zelfstandige instellingen, budgetten zijn beperkt en dus vindt er schaalvergroting plaats. Weg regionale ziekenhuizen. Winkels op het platteland vertrekken, maar de overheid speelt daar geen rol in. Scholen hebben kritische massa nodig, anders zijn ze onbetaalbaar en moeten ze vroeg of laat dicht. Het zijn allemaal logische trends.
Natuurlijk is er een alternatief voor deze logica, maar zo’n SP-achtige benadering is niet de positie van Van der Plas. BBB heeft simpelweg geen plan om voorzieningen te behouden. Ook hier geldt dat als Van der Plas er als kleine oppositiepartij nooit op zou zijn aangesproken. Nu zit BBB in coalities in Den Haag en vele provincies en gebeurt er niets, met als meest zichtbare voorbeelden de Lelylijn en een volwaardig ziekenhuis in Heerlen. Geen BBB’er die Van der Plas erop aanspreekt, terwijl kiezers morren.
4: Interne democratie
Zo zijn we bij de organisatie aangekomen. BBB houdt soms bijeenkomsten, maar nooit ledendiscussies over de koers. Ledenvergaderingen bestaan uit aankondigingen en speeches. De leden controleren de partijfinanciën niet meer, stemmen over kandidatenlijsten uit het hele land en bestuursbenoemingen worden voorgekookt. Dat de partij geen regionale structuren kent, maakt dat er geen netwerken van leden kunnen ontstaan die tegen de koers – lees: wat Van der Plas in de media heeft geroepen – in gaan.
Als BBB een kleine partij annex belangenbehartiger zou zijn geweest, zou dit prima zijn want dan zou voor iedereen duidelijk zijn waar de partij naartoe wil. Als bestuurspartij ligt dat anders. BBB is in een spagaat terechtgekomen waar vooraf nooit over is nagedacht: de partij wil idealiter het boerenbedrijf en het platteland laten zoals ze zijn, maar wat daarvoor moet gebeuren weet niemand, met name Van der Plas niet. Toch worden die oplossingen nu van BBB gevraagd. Marketing volstaat niet meer.
Misschien dat er bij BBB hele slimme leden of politici rondlopen die wel ideeën hebben, maar ze zullen in deze centralistische structuur nooit boven komen drijven. Ondertussen kunnen we de interne onenigheid wel raden: hoe wil BBB de stikstofellende echt oplossen, de zorg in Zeeland garanderen en buslijnen behouden? De eerste afsplitsers zijn vertrokken vanwege de koers en er zullen er ongetwijfeld meer volgen. Wat valt er eigenlijk te vieren bij het lustrum van een partij die geen enkele belofte waarmaakt?
Dit is een langere versie van mijn bijdrage aan de Hofvijver, de nieuwsbrief van het Montesquieu Instituut, van 28 oktober 2024.
Beeld: Caroline van der Plas klaagt over het verdwijnen van de wijkagent. Still van YouTube.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.