Is de PVV fascistisch? Links Amsterdam heeft er geen wetenschap voor nodig
Hoe herken ik een fascist? Dat is de provocatieve titel van het programma deze dinsdagavond in debatcentrum De Zwijger in Amsterdam. Er doemt meteen een probleem op: er zijn allerlei gasten uitgenodigd, maar zo op het oog zit er geen enkele fascist tussen, dus dat zal niet helpen fascisten voortaan beter te herkennen. Al snel blijkt de avond helemaal niet over het herkennen van fascisten te gaan, dus helaas heb ik geen checklist voor u, voor het geval u er eentje tegen het lijf denkt te lopen.
De Zwijger heeft een expert uitgenodigd. Het is Robin te Slaa, auteur van meerdere boeken over politiek extremisme. Hij schreef onder andere een boek over het begrip fascisme, publiceerde onlangs een boek over antipolitieke sentimenten in het Interbellum en bracht de eerste twee edities uit van een triologie over de NSB. Het derde deel is in voorbereiding. Misschien wel het meest interessant: hij bracht jaren geleden ook een boek uit met de titel: Is Wilders een fascist? Wel zo relevant nu de PVV de grootste partij is.
Te Slaa vertelt over zijn fascinatie voor dit soort partijen en bewegingen. Er zijn veel misverstanden over fascisme, zo horen we. Het fascisme is een revolutionaire beweging en ideologie waar in verschillende landen verschillende varianten van bestaan. Zo is het Italiaanse fascisme anders dan het Duitse en heeft ook Nederland een eigen versie. Dat is dan weer de NSB, waar Te Slaa meer van weet dan wie dan ook.
Utopisch en radicaal
Fascisten hebben heel eigen idealen met een radicaal en utopisch karakter, stelt Te Slaa. Om die idealen dichterbij te brengen schuwen fascisten geweld niet. Ze willen een nieuwe, etnisch homogene en klassenloze samenleving met een collectivistisch karakter waarin geen scheiding bestaat tussen het publieke en het private domein. De hele samenleving zou doortrokken moeten zijn van de fascistische ideologie. Dit collectivisme is dus anders dan bijvoorbeeld dat van Marx.
Oorspronkelijk werd het fascisme niet gekenmerkt door een rassenleer, maar dat is later veranderd. Duitsland is door de nazi’s qua fascisme het gidsland geworden, weet Te Slaa. De nazi’s kwamen met biologisch gefundeerd racisme, hetgeen past bij het grondbeginsel van het fascisme dat mensen niet gelijk zijn: volkeren zijn niet gelijk. Mensen binnen een volk zijn dat ook niet: er is behoefte aan een leider die boven de rest staat. Dit gaat samen met het idee van sociaal-darwinisme: survival of the fittest.
Fascisme kent continue strijd, bijvoorbeeld tussen landen. Geweld krijgt een positieve waardering en oorlog is iets normaals. Geweld zit nou eenmaal in de mens en daar gaat een regeneratieve kracht vanuit. Het laat zien dat mensen bereid zijn een offer te brengen. Het fascisme streeft naar een nationale wedergeboorte van land en ras. Je zou het als een seculiere religie kunnen zien: Mussolini en Hitler kregen bovenmenselijke eigenschappen toegekend. Mensen waren bereid voor hun ideaal te sterven of anderen ervoor te doden.
Hier en nu
Leuk, al die theorie, maar wat heb je er in het dagelijks leven aan? Hoe kunnen we deze toepassen bij het herkennen van fascisme in het hier en nu? De zaal kijkt naar het bekende fragment waarin FvD-Kamerlid Pepijn van Houwelingen D66’er Sjoerd Sjoerdsma met tribunalen bedreigt. Te Slaa noemt dat een fascistische tactiek. Volgens hem heeft FvD een aantal elementen van het fascisme teruggebracht in het politieke discours. Of je de hele partij fascistisch kunt noemen, is echter maar de vraag.
Waarom is dat eigenlijk een vraag, wil iemand uit het publiek weten. Te Slaa ziet dat allerlei kenmerken van het fascisme niet terugkomen bij Forum, zoals het streven naar een klasse-overstijgende samenleving. Ook is FvD niet bezig met het scheppen van een nieuwe mens. Ook Wilders is volgens Te Slaa geen fascist. De lezers van zijn boek van jaren geleden zullen niet verbaasd zijn: ook toen al schreef Te Slaa dat het concept fascisme niet goed op Wilders en de PVV past.
Wilders is wel een gevaar voor de samenleving, zegt Te Slaa. Om dat te vinden heb je de term fascisme helemaal niet nodig. Nu komen de vragen uit de zaal pas goed los. Een man begint omstandig uit te leggen wat het verschil is tussen Forum en de PVV. Op het podium zit weliswaar Nederlands grootste expert op het gebied van fascisme, maar in De Zwijger komt niemand op het idee om willekeurige bezoekers uit te lachen als ze hun eigen analyse superieur vinden aan die van de echte expert.
Zeer fascistisch
Zo werkt dat nou eenmaal in Amsterdam. Er volgt een panel met onder andere schrijver Mounir Samuel, die omstandig begint uit te leggen dat ‘theoretisch geschoolde mensen’ – lees: Te Slaa – veel te voorzichtig formuleren. Er is sprake van zelfcensuur en ongemak. Zaken moeten veel duidelijker worden benoemd. Je moet niet praten over ‘een verdacht plekje’, maar over kanker. De PVV is namelijk ‘zeer fascistisch’, aldus Samuel. Er zijn ‘noodmaatregelen’ nodig. Daar kan Te Slaa het mee doen.
De moderator vraagt zich af wat Samuels definitie van fascisme is. We horen dat er veel vormen zijn. Er volgt een opsomming: het verheerlijken van geweld, law & order cultuur, oordelen van de rechter negeren, samenwerken met regimes als dat van Netanyahu, ontmenselijking van vluchtelingen en het verspreiden van de omvolkingstheorie. We luisteren vervolgens een uur lang naar klachten dat de media te onkritisch zijn en te veel meegaan in de frames van de PVV.
Het is natuurlijk bekend dat dit soort avonden een links publiek trekken en dat PVV-stemmers wat beters te doen hebben. Toch wordt hier zonder blikken of blozen onder het toeziend oog van de belangrijkste fascisme-expert van Nederland een hele politieke flank fascistisch verklaard zonder heldere onderbouwing. Kijk het lijstje van Samuel erop na en je kunt bijna alle partijen deels fascistisch noemen. De wetenschapper zou zeggen: een definitie waar iedereen onder valt, is geen definitie.
In Amsterdam heeft men die dan ook helemaal niet nodig.
Beeld: zaal in Pakhuis de Zwijger. Foto: Chris Aalberts.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.