Het is al bijna vier jaar geleden, maar de bestorming van het Capitool door Trump-aanhangers dreunt tot op de dag van vandaag na. Het is de belangrijkste aanval op de integriteit van de Amerikaanse presidentsverkiezingen ooit, schrijven de Amerikaanse rechtsgeleerden Lawrence Lessig en Matthew Seligman in hun opmerkelijke boek How to steal a presidential election. De aanval laat zien dat de democratie het waard is om voor te vechten, aldus de auteurs. En ook dat het nodig is.

De stelling van dit boek is dat het mogelijk is de uitslag van de Amerikaanse presidentsverkiezingen te beïnvloeden en zo de verliezer tot winnaar uit te roepen. Lessig en Seligman vinden dat dat best uit te leggen valt, al kost het wat meer tijd en ruimte dan een enkele tweet. Je hoeft om dit te begrijpen geen rechten te hebben gestudeerd. Dat laatste klopt, maar echt toegankelijke literatuur is How to steal a presidential election niet. Het verhaal is gortdroog, maar niet minder alarmerend.

Dit boek gaat over de procedures waarlangs de Amerikaanse president wordt verkozen. In Nederland horen we hier vrijwel niets over: we zien de strijd tussen twee kandidaten en weten dat elke staat een bepaald aantal kiesmannen levert die vervolgens de president aanwijzen. Dit boek gaat over dat proces, waarbij volgens de auteurs heel veel mis kan gaan. De laatste presidentsverkiezing is daar slechts een voorbeeld van.

Machtige vicepresident?

Trump heeft zijn verlies tegen Biden nooit toegegeven. Hij is van mening dat er massaal is gefraudeerd en dat hij een tweede termijn had moeten krijgen. Trump had zijn hoop gevestigd op vicepresident Mike Pence: die is ook voorzitter van de Senaat, waar de stemmen van de kiesmannen worden geteld. Volgens een omstreden theorie kan de vicepresident besluiten welke stemmen wel en niet te laten tellen. Dit is een makkelijke manier om tot een andere uitslag te komen, aldus Lessig en Seligman. 

De auteurs laten zien dat de vicepresident deze bevoegdheid helemaal niet heeft. Deze heeft niet de macht om eigenstandig te besluiten wie de volgende president moet zijn. De kans dat de vicepresident dat in de toekomst alsnog probeert, is volgens de auteurs klein. Tegelijk moet je overal rekening mee houden: democratie is niet helemaal in regels te vatten. Politici moeten ook van goede wil zijn. Pence bijvoorbeeld: hij liet in 2021 alle stemmen tellen en dat leverde dus geen Trump-overwinning op.

De situatie van begin 2021 is waar het de auteurs om te doen is: een omstreden verkiezing waarbij het verschil tussen de kandidaten klein is. Onder die omstandigheden ontstaat discussie over de uitslag en gaan politieke belangen spelen. Iedereen zet zijn hakken in het zand en de rechter zal in veel gevallen om een oordeel worden gevraagd. Er zijn dan meerdere mogelijkheden om de uitslag te manipuleren. Grote kans dat dat deze verkiezingen weer het geval is.

Andere opties

Dit boek bespreekt meerdere opties. Kiesmannen stemmen namens burgers op de presidentskandidaat die in hun staat als winnaar is aangewezen. De veronderstelling is dat ze zich houden aan wat kiezers hebben besloten. Ze kunnen echter ook onder druk worden gezet om simpelweg voor de andere kandidaat te kiezen. Dit is in het huidige tijdsgewricht een mogelijk probleem omdat politiek geweld regelmatig voorkomt. Er is weinig aan te doen, zo laten Lessig en Seligman zien.

Een andere optie is dat een staat de verkiezingen ‘mislukt’ verklaart, omdat er bijvoorbeeld verdenkingen van fraude zijn. Het is dan aan de politici van de staat om te bepalen hoe de kiesmannen moeten stemmen. Ook kan een staat bijvoorbeeld een wet aannemen die bepaalt wat de kiesmannen van die staat moeten stemmen, ongeacht wat de verkiezingsuitslag is geweest. Zo gaat dit boek eindeloos verder, inclusief opties om deze problemen te verhelpen.

How to steal a presidential election is geen gemakkelijke kost en gaat continu over situaties die zich misschien ooit voordoen of zich in uitzonderlijke gevallen in het verleden hebben voorgedaan. Hoe realistisch deze problemen zijn is voor de buitenstaander nauwelijks te beoordelen, maar na de inauguratie van Biden is wel duidelijk dat de machtsoverdracht niet per definitie soepel verloopt. Dit is precies wat de auteurs zeggen: deze hangt van het democratische ethos van de betrokkenen af.

Het probleem laat zich raden: daar is het slechter mee gesteld dan ooit.

Beeld: Omslag boek Lessig en Seligman (bewerkt).

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.