Het boek is opgedragen aan optimisten, maar die houding is tijdens het lezen moeilijk vol te houden. Het nieuwe boek van Anne Applebaum heet Autocracy Inc. – in het Nederlands vertaald als Autocratie BV – en begint met het traditionele beeld van een dictator: een gemene man die de controle heeft over het leger en de politie en zo burgers en oppositie onderdrukt. Er zijn nog wat mensen die met de dictator samenspannen en er zijn een paar helden die weerstand bieden. Zo ziet autocratie eruit.

Dit boek waarschuwt dat autocratische regimes tegenwoordig anders te werk gaan. Het gaat om tientallen regimes. Van een paar horen we regelmatig, zoals Rusland, China, Syrië en Iran. Andere zijn onbekender, maar hebben er sterke overeenkomsten mee: Noord-Korea, Venezuela, Nicaragua, Zimbabwe, Wit-Rusland, Soedan en Azerbeidzjan. Burgers hebben in deze landen niets te zeggen, de regimes leggen aan niemand verantwoording af en onderdrukken iedereen die mogelijk kritiek op ze heeft.

De leiders van deze landen zijn rijke en onaantastbare paria’s. Hun landen liggen soms letterlijk in puin of kennen al decennia economische crisis. Westerse burgers vinden dit vaak lastig te begrijpen: deze leiders doen er niets aan of verergeren de zaak. Ze hebben overduidelijk niet als doel hun land te laten functioneren of burgers enige welvaart te bezorgen. Soms hebben ze talloze doden op hun geweten en doen niets om dat te voorkomen. Ze slapen er ook niet minder om.

Tegen het Westen

De autocratische wereld is meer verenigd dan ooit, denkt Applebaum. Deze leiders hebben een gezamenlijke vijand: de Westerse wereld, of specifieker: Westerse democratieën, de NAVO, de EU en alle liberale ideeën die daar rondgaan, zoals de rechtsstaat, een legitieme politieke oppositie, vrije meningsuiting, vrije vergadering en controle op het bestuur door vrije media. Het idee dat je kritiek op het bestuur kunt hebben en tegelijk loyaal kunt zijn aan je land is deze leiders vreemd.

Een probleem van deze leiders is dat ze weten dat de Westerse ideeën van transparantie, legitimiteit, verantwoording, recht en democratie altijd aanspreken, al is het maar een klein deel van de eigen bevolking. Dit is genoeg reden om deze ideeën te willen ondermijnen, want ze bedreigen hun positie. Dit wereldbeeld verklaart deels de oorlog tegen Oekraïne, waar democratie en andere Westerse waarden van Poetin geen wortel mogen schieten.

Poetin heeft Oekraïne onderschat, maar Westerse landen onderschatten de vastberadenheid van dit soort regimes om de strijd te winnen. Ze willen een nieuwe wereldorde creëren en werken daarbij samen, al is het maar door elkaar te kopiëren en onderling economische betrekkingen aan te gaan. Ze geloven inmiddels dat ze kunnen winnen. Applebaum wil vooral dat Westerse landen wakker worden en meer tegen dit soort regimes doen. Dat is sowieso moeilijk genoeg.

Informatieoorlog

Dit boek vertelt hoe deze regimes zichzelf verrijken en alle internationale regels aan hun laars lappen. Autocraten zijn vooral kleptocraten die zich aan geen enkele regel wensen te houden. Daar komt nog een punt bovenop: ze voeren een informatieoorlog. Niet zozeer om zelf goed te lijken, maar vooral om te laten zien dat democratie niet beter is dan het soort regime waar ze zelf voor verantwoordelijk zijn. Zo neemt het verlangen naar verandering onder burgers sowieso af.

In de tijd van de Sovjet-Unie deden leiders nog hun best hun leugens echt te laten lijken, denkt Applebaum, maar dat is verleden tijd. Het enige waar deze leiders momenteel op uit zijn is nihilisme: kun je überhaupt weten hoe de wereld eruitziet? Kun je informatie überhaupt wel vertrouwen? Als je door tegenstrijdige informatie niet meer weet hoe het zit, is er ook niets om naar te streven, hoef je je ook niet in te zetten voor een politieke beweging en kun je je het beste overgeven aan je lot en de politiek negeren.

In Autocracy Inc. gaat het over enorme hoeveelheden desinformatie die met dit doel de wereld in worden geholpen. Talloze mediabedrijven die authentiek lijken worden vanuit deze landen aangestuurd. Ze verspreiden narratieven van autocraten, vol verhalen dat democratie slechts chaos en ellende betekent en dat alle leiders corrupt zijn, waar ze ook zitten. Na het lezen van Autocracy Inc. denk je: ook in Nederland hebben we heel wat vage websites die – heel toevallig – allemaal pro-Russisch zijn.

Heeft dat effect? Deze zaterdag demonstreren mensen op de Dam tegen ‘oorloghitserij’.

Beeld: Omslag Autocracy Inc (bewerkt).

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.