De staatssecretaris weet ook niet wat ze tegen de toeslagenouders moet zeggen
Laurentien is er niet. De prinses zou maandagavond in De Balie de opening verzorgen bij de première van de speelfilm De Jacht op Meral Ö. Ze wil dat de aandacht naar het verhaal gaat en niet naar haar. De film gaat over het toeslagenschandaal. Laurentien heeft gelijk: als ze hier is, zal het gaan over de vraag wat er is gebeurd tussen haar en allerlei ambtenaren, die anoniem verhalen lekten naar de krant. Een aanwezige denkt dat er komende week meer verhalen komen. Zo gaan die dingen.
Deze voorspelling komt niet voort uit wantrouwen ten aanzien van Laurentien. Ze kan hier eigenlijk niet stuk, dat merk je aan alles. Of de mensen in de zaal de prinses echt kennen is niet duidelijk, maar waarschijnlijk hebben de meesten haar nooit ontmoet, laat staan gesproken. Laurentien heeft tenminste wat gedaan voor de toeslagenouders, heeft zich hard voor ze gemaakt en resultaten behaald, zo hoor je. Kom daar maar eens om bij de hersteloperatie van het ministerie.
Geen volksbeweging
Stijn Bouma maakte al twee documentaires over het toeslagenschandaal en voegt daar met De Jacht op Meral Ö een speelfilm aan toe. De film draait vanaf donderdag in de bioscopen en vertelt het verhaal van een slachtoffer. We zien hoe de Belastingdienst, de sociale dienst en de Kinderbescherming Merals vrijheid ontnemen, met zeer dramatische gevolgen. Maandagavond wordt de film voor het eerst getoond aan een publiek van gedupeerden, politici, journalisten en advocaten.
Bouma vraagt zich openlijk af of mensen het verhaal van het toeslagenschandaal wel hebben begrepen. Deze film sluit Bouma’s werk over dit onderwerp af, maar het schandaal moet op de agenda blijven, zegt hij. De strijd voor erkenning en herstel gaat door. Er is nooit echt een volksbeweging ontstaan die zich het leed van de ouders heeft aangetrokken. Het illustreert de desinteresse in het onderwerp: we weten nu wel dat het allemaal heel erg was, toch?
Dit cynisme is in De Balie makkelijk te onderbouwen. Er zijn vier zittende Kamerleden aanwezig: Senna Maatoug (GL-PvdA), Luc Stultiens (GL-PvdA), Inge van Dijk (CDA) en Faith Bruyning (NSC). Alle fractievoorzitters en meerdere andere Kamerleden zijn op deze première gewezen. Ze zijn er niet. Renske Leijten dan weer wel. De journalistiek? Een columnist van de Volkskrant en iemand van het ANP. De HJ Schoolezing van Pieter Omtzigt – een kilometer verderop in de Rode Hoed – is belangrijker.
Een nagesprek
Directeur Yoeri Albrecht van De Balie vat de film goed samen: het is moeilijk om er überhaupt naar te kijken, laat staan hoe het is als dit je overkomt. Albrecht modereert een nagesprek met twee toeslagenouders en staatssecretaris Nora Achahbar, die als taak heeft de hersteloperatie tot een goed einde te brengen. Zelden hoeft een moderator zo weinig te doen. De ouders vertellen over hun ervaringen en er volgt een ongemakkelijk gesprek met Achahbar, die niet zo goed weet wat ze moet zeggen.
Een van de ouders zegt eveneens dat ze de film nauwelijks kan bekijken. Bij elke stap die ze jarenlang zette stond er iemand klaar om haar kapot te maken. Ze wilde alleen nog maar vluchten, al helemaal toen ze haar kinderen niet meer kon beschermen. De film is mooi gespeeld, maar het is niet geacteerd: het verhaal is echt. De ouders hebben gelijk gekregen, maar ze worden nog steeds belachelijk gemaakt. Ze hadden willen blijven wie ze waren, maar dat is ze afgepakt.
Je kunt in De Balie een speld horen vallen. De tweede ouder voegt toe dat je alleen stond. Dit overkwam meer mensen maar dat wist je niet. Je werd niet geloofd en je had niets te vertellen. Het enige wat je kon doen was creatief proberen te overleven. Je werd vernederd en gekleineerd en iedereen stond erbij en keek ernaar. Dat Laurentien nu ter discussie staat, valt in dat patroon. Bij haar hebben toeslagenouders heling en herstel gevonden, maar ook dat wordt ze nu afgenomen.
Vernedering en intimidatie
Deze kwestie gaat inmiddels veelal over geld, maar de vernedering en intimidatie zijn niet te herstellen, zegt een van de ouders. En het gebeurt allemaal steeds weer opnieuw. De zaal klapt. De vernedering is het nieuwe normaal, de enige hoop is dat haar kinderen een nieuwe start kunnen krijgen. Bij de afhandeling moeten toeslagenouders weer bonnetjes inleveren. Een van hen mocht een bed voor haar dochter uitzoeken van 175 euro. Duurder mocht niet, dus eigenlijk moest het een luchtbed zijn.
Achahbar zegt dat ze het een indringende film vindt. Ze wil zich bescheiden opstellen want ze begint pas net, wil graag luisteren en hoopt dat ze dingen kan verbeteren. Ze zegt dat ze als officier van justitie ook ‘mensen kapot kon maken, om het maar zo te zeggen’. Ze vindt dat de overheid elke stap die wordt gezet moet kunnen verantwoorden. Deze formalistische NSC-logica over regels en procedures is op zichzelf natuurlijk juist, maar slaat in deze setting over jarenlang leed helemaal dood.
Een ouder zegt dat Achahbar vast vanuit haar gevoel iets wil doen. Ze gelooft ook dat ambtenaren dat wel willen, maar dat er ‘een grotere macht’ is die dat niet wil. Applaus uit de zaal. Achahbar wil een brug slaan tussen de systeemwereld van regels en tabellen, en de echte wereld. Ze heeft inmiddels veel gezien en wil dat de wonden worden geheeld. Ze wil echt aan de slag.
Mensen rijk maken
Een van de ouders antwoordt dat dit steeds wordt gezegd. Wat gaat Achahbar dan anders doen? We horen dat ze uit een arm gezin komt en dat haar ouders ook steeds ‘geldstress’ hadden. Ze weet hoe moeilijk het is daaruit te klimmen. Achahbar herstelt zich: ‘het gaat te veel over mij.’ Ze zal het land ingaan om gesprekken te voeren. De ouder: ‘we horen niets nieuws, dit horen we al vijf jaar.’ Er hebben veel mensen werk aan de hersteloperatie, verzucht ze: ‘we maken anderen rijk.’ Applaus.
We horen dat er nog steeds ingewikkelde regelingen zijn waar je vaak niet in past. De toeslagenouders waren gewone hardwerkende mensen en willen weer zo gezien worden. Ze willen geen slachtoffer zijn. Ze willen hun huis terug en hun kinderen. Een van de ouders neemt meteen aan dat Achahbar een goed leven heeft: ‘nu dat van ons nog’. Het leed wordt ondertussen alleen maar groter, ook door de zaak rond Laurentien. Achahbar heeft geen goed woord over voor wat er in de media langskwam, zegt ze.
Albrecht merkt op dat het gek is dat de instantie die het schandaal heeft veroorzaakt dit nu ook moet oplossen. Dat is toch op zijn minst ongebruikelijk. Een ouder vraagt Achahbar wie ze nog kan vertrouwen. Een duidelijk antwoord blijft uit. Toegegeven: de staatssecretaris kan het in deze setting nooit goed doen en het is moedig dat ze langskomt. Ze kan ook met een slap excuus bij Pieter Omtzigt in De Rode Hoed gaan zitten. Toch knaagt het: wat is nou eigenlijk haar plan? We hebben er niets over gehoord.
Rara hoe komt het dat Laurentien zo’n enorm vertrouwen geniet?
Beeld: zaal in De Balie bij aanvang van de première. Foto: Chris Aalberts.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.