Geert Wilders heeft meer Tom-Jan Meeus nodig
De zaal is uitverkocht en dat is niet alleen omdat er in de zomermaanden weinig politieke evenementen zijn. In de interviewserie Plein Publiek van de Balie is het vrijdagmiddag tijd voor NRC-journalist Tom-Jan Meeus. Deze interviewserie vindt standaard plaats in een klein zaaltje met uitzicht op het Leidseplein. Er blijken toch behoorlijk wat mensen in te passen: ruim veertig. Yoeri Albrecht doet dienst als interviewer. Aanleiding: Meeus heeft onlangs een essay uitgebracht onder de titel Duidelijkheid.
Geert Wilders staat op de omslag. Meeus heeft niet naar het debat over de regeringsverklaring gekeken, want hij was op vakantie. Echte rust was er niet bij, want veel mensen begonnen hem te appen. Achteraf heeft hij allerlei stukken teruggekeken. Zo kan Meeus er toch iets over zeggen. Dat is sowieso niet zo moeilijk: Wilders is een figuur die veel in herhaling valt. Meeus was dus ook helemaal niet verrast door wat hij in het debat zag. Het is eigenlijk voorspelbaarheid troef.
Meeus strooit anekdotes. In het akkoord van de gedoogcoalitie Rutte-I stond een zin waaruit je kon concluderen dat de helft van de niet-Westerse allochtonen Nederland zou moeten verlaten. De CDA-fractie maakte bezwaar en stuurde Maxime Verhagen terug naar de onderhandelingstafel. De zin werd geschrapt, maar bij de persconferentie over het akkoord kwam Wilders toch weer met die gewraakte zin aanzetten. Hij bindt niet in, aldus Meeus.
Slappe hap
Wilders heeft twee kanten: binnenskamers is hij vriendelijk en charmant en is hij zelfs bereid tot compromissen, maar naar buiten toe is hij het omgekeerde. Niet zo vreemd dus dat Wilders premier Schoof ‘slappe hap’ verweet. Het is daarom ook erg dom dat de coalitiepartijen hebben toegestaan dat Wilders in de Tweede Kamer mocht blijven. Nu heeft hij carte blanche om zijn oude spelletjes te blijven spelen. Vanuit het kabinet was dat onmogelijk geweest.
Wilders matigt zich niet bij kritiek, maar doet er een schepje bovenop. Hij escaleert en mist zelfbeheersing. Als je met Wilders in debat gaat, zijn dat twee soorten debatten door elkaar. Het gaat enerzijds over de politieke inhoud, anderzijds over de grenzen van wat gezegd mag worden: over de betamelijkheid. Dit is hoe hij is en het gaat eigenlijk vanzelf. Soms is het gepland, maar dat is het zeker niet altijd. Wilders overschreeuwt op deze manier alles waar hij geen aandacht voor wil.
Het beste voorbeeld van deze formatie is de selectie van bewindspersonen. Wilders blijkt helemaal geen mensen te hebben, met het afvoeren van Gidi Markuszower als vice-premier als belangrijkste dieptepunt. Door al het gedoe rond het debat met de regeringsverklaring heeft niemand het er meer over. Het is duidelijk dat Wilders geïsoleerd staat. Dat was eigenlijk al veel langer zo: hij heeft maar een paar vertrouwelingen en daar verslijt hij er ook nog een heleboel van.
Minder Marokkanen
Een ouder voorbeeld is ‘minder minder minder’. Wilders liet een zaal scanderen dat ze minder Marokkanen willen. Het was een enorme rel en leverde een uittocht van vele PVV’ers op. Het was ingestudeerd en Wilders had er vooraf met intimi over gesproken. Bij zijn reconstructie leerde Meeus dat Wilders veel negatieve adviezen had gekregen. Toen deed hij het toch en begon vervolgens te klagen dat hij een politiek proces aan zijn broek had. Dat was natuurlijk onzin.
Wilders is meester in eenduidigheid, denkt Meeus. Dit helpt om in beeld te komen en ook te blijven. Wilders heeft andere partijen in die tendens meegetrokken. Een voorbeeld is Fitna, een film waarover de verwachtingen hoog waren. Wilders pookte ze continu op. De film viel tegen, in een debat met Mark Rutte ging Wilders af als een gieter en dan denk je: eind goed, al goed, maar paar een weken later begon de VVD toch maar een vrijdenkersruimte.
Er was altijd al een behoorlijke groep nationalistische kiezers, maar die is nu ook echt PVV gaan stemmen. Er is een aanzienlijke kans dat dit zo blijft. Meeus denkt dat het dan de PVV tegen alle andere partijen wordt: radicaal rechts versus de rest. CDA en GroenLinks-PvdA hebben gekozen: zij behoren tot het andere kamp. De VVD heeft dat niet. De vraag is dan ook of de huidige samenwerking eenmalig is en of de VVD verder afstand gaat houden, zoals in de tijd van Rutte, of toch niet.
En de journalistiek?
Meeus komt met het nuttige voorstel van meer democratie-onderwijs, maar het gesprek gaat verder over de rol van de journalistiek. Bij ‘minder minder minder’ trappen verslaggevers voluit in de drol die voor ze is klaargelegd, concludeert Yoeri Albrecht. Meeus is genuanceerd: je kunt verslaggevers niet verwijten dat ze verslag doen. Wilders zei iets wat buiten de orde was en enorm afweek van alles wat hij daarvoor had gezegd. Het was logisch dat daar aandacht voor kwam.
Zo komen we op de meest interessante vraag: welke rol heeft de journalistiek nou eigenlijk? Gewone verslaggevers doen het belangrijkste journalistieke werk, maar ze kunnen nauwelijks tegenwicht bieden aan de acties van Wilders. Meeus vertelt dat interviews dat tegenwicht ook niet echt bieden. Wilders geeft ze bijna niet en dit genre gaat kapot aan ingestudeerde antwoorden. Er zijn in Amerika inmiddels journalisten die dit hele genre in de prullenbak hebben gegooid.
Zo eindigt de middag onbevredigend. Wat dan wel? Het antwoord ligt voor de hand, alleen kan Meeus moeilijk zichzelf aanprijzen. Er is een enorme behoefte aan langzame journalistiek die analyseert en nadenkt en niet alleen incidenten en uitspraken rondpompt. Zomaar twee vragen over de PVV. Zijn de zorgen over fascisme terecht, als er bij de PVV geen geweldscultuur is? En hoe gaat Fleur Agema het personeelstekort in de zorg oplossen, terwijl dat eerder nooit lukte, laat staan zonder migratie? De vragen zijn talloos.
Zijn er wel voldoende journalisten om dit soort kwesties buiten de waan van de dag te analyseren?
Beeld: Bordje in De Balie. Foto: Chris Aalberts.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.