Er waait een radicaal rechtse wind door Europa en Marijn Kruk heeft er een boek over geschreven: Opstand – de populistische revolte en de strijd om de ziel van het Westen. Het duiden van deze revolte is moeilijk en daar is dit boek geen uitzondering op, al laat het werk zich betrekkelijk makkelijk samenvatten. In heel veel Westerse landen zijn politieke bewegingen in opkomst die meer overeenkomsten dan verschillen hebben: ze zijn allemaal conservatief, autoritair en nationalistisch.

Kruk heeft een denkerig boek geschreven waarin allerlei standpunten op deze politieke flank met elkaar in verband worden gebracht. In Nederland gaat het om Geert Wilders en Thierry Baudet, in het buitenland om onder meer Viktor Orban, Matteo Salvini en Heinz-Christian Strache. We lezen over de rechts radicale denker Dominique Venner, die menig politicus op deze flank inspireerde, en over ideeën die deze politici regelmatig verspreiden, van ‘omvolking’ tot een islamitische overname van Europa.

Tot 2015 groeide deze politieke stroming, maar pas dat jaar was de doorbraak, zo laat Kruk zien. Het was het jaar van Wir schaffen das, de aanslag op Charlie Hebdo en de massamoord in Bataclan. Daarna kwam de ene na de andere rechts radicale verkiezingsoverwinning waaronder Brexit en Trump. Kruk reist door allerlei landen waar radicaal rechts populair werd. Het levert interessante feiten en beelden op van partijen die we in Nederland alleen van naam kennen zoals de FPÖ en Fratelli d’Italia.

In Hongarije

Hongarije is het belangrijkste land waar deze politieke stroming wortel heeft geschoten. Viktor Orban zit er uiterst stevig in het zadel, in tegenstelling tot bijvoorbeeld zijn politieke vrienden uit Polen, want die zijn uit de macht verdreven. De macht van Orban is niet zo verrassend: hij heeft het kiesstelsel aangepast zodat zijn partij makkelijker kan winnen, de media niet meer onafhankelijk zijn en ga zo maar door. De EU vindt dat het land democratie en rechtsstaat afbreekt.

Hongarije is voor radicaal rechts een walhalla omdat het land zijn eigen weg gaat, zich weinig van de EU aantrekt en de grenzen voor asielzoekers gesloten houdt. Het misverstand over Hongarije is dat burgers er onvrij zijn en iets anders zouden willen dan wat Orban doet, zo beweert een regeringswoordvoerder: in Hongarije heeft men nu eenmaal andere tradities en waarden dan in West-Europa. Tegen brengers van liberaal gedachtengoed, zoals George Soros, worden leugenachtige campagnes opgetuigd.

De parallellen met Nederland dringen zich op. Orban is een goede vriend van Wilders en ze hebben inhoudelijk enorme overeenkomsten. De haat die links liberale politici in Nederland over zich heen krijgen als Timmermans en Kaag is even ellendig als de manier waarop Orban Soros heeft weggetreiterd, inclusief de door hem opgerichte universiteit. De les is dat het allemaal om hetzelfde gedachtengoed gaat en dat je dus maar naar het buitenland hoeft te kijken om te zien hoe Nederland zich kan ontwikkelen.

De weg terug

De vraag is natuurlijk of er in een land als Hongarije nog een weg terug is. In Polen had men jarenlang een soortgelijke regering. Nu die weg is, blijkt het herstel van de rechtsstaat een kwestie van jaren, niet van één regeerperiode. Wellicht is dit het voorland van heel veel landen in Europa, plus natuurlijk de VS. We zien het momenteel zelfs in Nederland, waar het kabinet de journalistiek – al dan niet bewust – een opdonder verkoopt met een forse BTW-verhoging.

De vraag of deze trend nog te keren is, krijgt van Kruk desondanks een positief antwoord, maar wel pas op de laatste pagina’s. We moeten niet alleen kijken naar de macht van bepaalde partijen, maar ook naar langlopende maatschappelijke trends. De onderstroom is niet gelijk aan de koers van radicaal rechts. Sinds 1968 zijn traditionele opvattingen op hun retour, of het nou gaat over religie, gezin of natie. Ook in Hongarije blijven de kerken leeg en is de acceptatie van homoseksualiteit groter dan ooit.

Zo bezien gooit radicaal rechts wel een steen in de vijver, maar dat verandert aan de onderstroom weinig. De conservatieven zijn de losers van de geschiedenis, kijk bijvoorbeeld naar de recent toegenomen aandacht voor racisme en grensoverschrijdend gedrag. Dat is natuurlijk niet hoe radicaal rechts het graag ziet. Men richt zich nu uit armoede maar op transgenders, vooral omdat er geen beter thema voor handen is. De moderniteit kun je niet keren, hooguit vertragen.

Een hoopvolle boodschap nu we een PVV-regering hebben.

Beeld: omslag boek Marijn Kruk (bewerkt).

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.