De interessantste thema’s zijn aan de lidstaten, niet aan het Europees Parlement
Ze krijgt wel drie of vier e-mails per dag voor lezingen en debatten, verspreid over heel Europa, vertelt Caroline de Gruyter woensdagavond in De Balie. Aan de vooravond van de Europese verkiezingen neemt ze de zaal mee in de ontwikkelingen in de EU. De verkiezingen leven meer dan ooit tevoren, zo is haar stellige indruk. Ze deed een tournee door Nederland en alle zalen zaten vol, ze heeft niet meer als enige een EU-column, Europa-podcasts doen goede zaken en mensen zitten vol vragen. Europa leeft.
Dat blijkt deze avond in De Balie. De zaal zit afgeladen vol met een opmerkelijk jong publiek. De zaal hangt ruim een uur aan De Gruyters lippen.
Cordon sanitaire
De belangrijkste vraag bij deze Europese verkiezingen is hoe machtig extreemrechts wordt. De Gruyter vertelt hoe extreemrechts in allerlei lidstaten een voet tussen de deur kreeg: omdat centrumrechts deze partijen niet meer uitsluit als coalitiepartner. In Nederland is de VVD hier een perfect voorbeeld van. De Gruyter vindt het een hopeloze strategie die uiteindelijk centrumrechts zal schaden.
Als centrumrechts extreemrechts uitsluit, denkt De Gruyter, is een stem op bijvoorbeeld de PVV niets waard en profiteert de VVD daarvan. Als er geen cordon sanitaire is, is het juist een optie om wel PVV te stemmen en het beleid die kant op te duwen. Dat gaat dan juist ten koste van de VVD, waar men tegelijk kiezers kwijtraakt aan het politieke midden, waar kiezers zitten die niets van zo’n vrijage moeten hebben. Dat wordt eigenlijk alleen maar erger, want de PVV is altijd steviger dan de VVD.
De Gruyter heeft er klinkende voorbeelden bij. In Spanje haalde het extreemrechtse Vox niet de overwinning die was voorspeld, omdat centrumrechts de partij uitsloot. De CSU deed in Beieren een tijdje de AfD na, maar kwam daarop terug, omdat het de CSU zelf schaadde.
Onduidelijke gevolgen
Wat er gebeurt als extreemrechts in een lidstaat aan de macht komt, verschilt. Het meest actuele voorbeeld is de Italiaanse premier Giorgia Meloni. Ze heeft een enorme draai gemaakt, vertelt De Gruyter. Ze was pro-Russisch, tegen de Navo en tegen de euro, nu is ze opeens op de hand van Oekraïne en de VS. Ze is in Europa druk met het sluiten van migratiedeals en voor velen een belangrijke gesprekspartner. Ze heeft ontdekt dat het geen zin heeft om aan de zijlijn te blijven schreeuwen.
De Gruyter schrijft al 25 jaar over de EU en legt de zaal de basics uit. Deze zijn nooit veranderd. De Europese Commissie doet voorstellen, maar als de lidstaten er geen zin in hebben gebeurt er niets. Er zijn momenteel nieuwe thema’s in Brussel zoals gezondheid, veiligheid en defensie. Ze hebben allemaal hetzelfde kenmerk: de lidstaten besluiten erover en het Europees Parlement niet. De regeringen sluiten er achter gesloten deuren compromissen over.
De Gruyter zegt het niet letterlijk, maar de implicatie voor de Europese verkiezingen is duidelijk: als we praten over extreemrechts in Europa, gaat het over de vraag of er regeringen zijn waaraan dit soort partijen deelnemen. Dat zal invloed hebben op het standpunt van de betreffende lidstaten, al leren we van Meloni dat dit anders kan uitvallen dan gedacht.
Parlement als bijzaak
Bij de nieuwe thema’s waar Europa zich nu op richt, staat het Europees Parlement aan de zijllijn. Het is een zaak van de lidstaten en dus eventuele extreemrechtse regeringen, niet van Europarlementariërs. De extreemrechtse groepen in het Europees Parlement zijn bij De Gruyter veroordeeld tot een paar bijzinnetjes. Ze zullen deze week wel groeien, maar ze hebben de neiging snel weer uit elkaar te vallen, nu bijvoorbeeld AfD uit de fractie van Marine le Pen is gegooid.
Zo krijgen we een scherp beeld: de Europese thema’s die mensen nu het meest interesseren – veiligheid en defensie – zijn niet aan het Europees Parlement. De Europese verkiezingen gaan hier niet over. De lidstaten zetten de toon, Europarlementariërs wordt niets gevraagd. Natuurlijk, het Europees Parlement gaat over allerlei kwesties, zoals handel, landbouw en digitale zaken, maar niet over de zaken die maken dat Europa leeft. Leuker is het niet.
Anja-debat
De blik van De Gruyter heeft nogal wat consequenties voor de verkiezingscampagne. Eerder deze avond is er – eveneens in De Balie – een debat tussen Anja Hazekamp (Partij voor de Dieren) en Anja Haga (ChristenUnie). Ze mogen niet meedoen aan het NOS-debat, zijn boos en organiseren daarom dit alternatief. Zeker de helft van de tijd gaat het over hulp aan Oekraïne, defensiebudgetten, de situatie in Gaza en het uit de EU zetten van landen die de rechtsstaat schenden.
De Anja’s gaan hier helemaal niet over, maar zowel de moderator als het publiek hebben dat niet door of doen alsof. De Anja’s en hun campagnemanagers weten dit ongetwijfeld wel, maar dit wordt vakkundig verzwegen. Dit zijn immers de thema’s die mensen belangrijk vinden en waarvan mensen denken dat ze met de EU te maken hebben. Dat is wel zo, maar dat betekent niet dat ze relevant zijn voor het Europees Parlement.
De vraag is: durven we hier eerlijk over te zijn? Tijdens de verkiezingscampagne krijgen kiezers heel vaak de verkeerde thema’s voorgeschoteld. De Gruyter zegt dat als mensen stemmen op partijen die de EU willen hervormen, deze situatie kan veranderen. Dat klopt, maar ook dat gaat weer via de lidstaten. Hervorming van de EU ligt deze week helemaal niet aan de kiezer voor.
Beeld: debat tussen de twee Anja’s in De Balie. Foto: Chris Aalberts.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.