Hoe moeten media met Wilders omgaan? De journalistieke reflectie begint nu pas
Dit is een therapeutische sessie, houdt moderator Bram Vermeulen de zaal voor. We zijn dinsdagavond in Pakhuis de Zwijger, waar een debat wordt georganiseerd over de vraag hoe de media met radicaal rechts om moeten gaan. Op de wanden zien we grote foto’s van Geert Wilders, Marine le Pen, Viktor Orban en Giorgia Meloni. Precies zoals je in een hoofdstedelijk debatcentrum zou verwachten, gruwt de zaal van alles wat met radicaal rechts te maken heeft.
Een therapeutische sessie dus, want radicaal rechts is groter en machtiger dan ooit. We zien fragmenten waarin de NOS allerlei overwinningen van deze politieke flank aankondigt: de Zweden Democraten zijn aan de macht gekomen, Alternative für Deutschland heeft de verkiezingen gewonnen en Italië heeft tegenwoordig een radicaal rechtse premier. Daar komen de Nederlandse ervaringen met Geert Wilders bovenop. Wat te doen? De zaal wil vooral weten hoe deze partijen bestreden kunnen worden.
Eigenlijk geven de eerste minuten van dit debat al antwoord op deze vraag: de journalistiek toont zich ten aanzien van radicaal rechts opvallend mild en onkritisch. We zien Dilan Yesilgöz praten over ‘nareis op nareis’, een pertinente leugen die niet door de presentatoren van Op1 is weersproken. In het SBS-debat zien we Geert Wilders om applaus bedelen, bij RTL babbelt Elodie Verweij over zijn stropdas en Eva Jinek kletst met hem over Snoetje en Pluisje.
Kritische vragen
Het panel bestaat uit OneWorld-hoofdredacteur Seada Nourhussen, Trouw-columnist Emine Ugur, Max-commentator Kees Boonman, RTL-verslaggever Floor Bremer en Volkskrant-baas Pieter Klok. Het is overduidelijk waar in de zaal de sympathie ligt: bij Nourhussen die zich openlijk afvraagt of de media wel beleid hebben ten aanzien van radicaal rechts, en bij Ugur die er meermaals op wijst dat de uitspraken van rechts radicale politici over echte mensen gaan.
Zo’n gesprek wordt al snel problematisch. Bremer legt uitgebreid uit hoe ze quotes van Wilders probeert te krijgen en daar maar nauwelijks in slaagt. Bij de formatie staat ze urenlang te wachten tot hij uit een draaideur komt, waarna hij snel doorloopt. Op andere momenten heeft ze kort de kans hem een vraag te stellen maar staan er nog dertig collega’s. De consequentie is dat Wilders – immer omringd door journalisten – heel belangrijk lijkt en in de praktijk geen enkele vraag beantwoordt.
Bremer krijgt kritiek, maar verweert zich stevig. Het is simpelweg niet waar dat Wilders nooit kritische vragen krijgt, zegt ze, maar antwoorden geeft hij meestal niet. Er is al honderd keer gevraagd hoe hij tot een asielstop wil komen. Het enige wat een redactie als RTL kan doen, is via duiding van verslaggevers of experts uitleggen dat wat Wilders wil waarschijnlijk niet kan. Bremers werk is steeds meer fact checking geworden, in de wetenschap dat SBS alle onzin soms totaal onweersproken laat.
Goed doorvragen
Doorvragen heeft zin, weet Bremer, die onlangs bij Caroline van der Plas doorvroeg wat het betekent dat de maximumsnelheid naar 130 kilometer per uur gaat ‘waar het kan’. De RTL-redactie had uitgezocht dat dit nergens kan en Bremers vragen leverden steeds vreemdere antwoorden op, waarna Van der Plas maar wegliep. Dit is wel effectief, denkt Bremer, die SP-fractievoorzitter Jimmy Dijk in de Tweede Kamer hetzelfde ziet doen: focussen op iets kleins. Dan is het snel duidelijk als er onzin wordt verkondigd.
Is de verslaggeving altijd goed? Nou nee, zo laat vooral Klok zien. Hij noemt meerdere voorbeelden waarbij de Volkskrant ronduit fout zat, omdat de redactie radicaal rechts onbedoeld in de kaart speelde. Zo publiceerde de Volkskrant ooit een opinieartikel van Wilders dat hij de Koran wil verbieden. Dat was achteraf ‘niet slim’, vindt Klok. Ook kwam Thierry Baudet weleens heel positief in Volkskrant Magazine terecht. Nourhussen zegt dat dit allemaal achteraf is. Is er ook beleid? Een visie? Er volgt een applausje.
Nourhussen vertelt over een interview in Nieuwsuur met Wilders bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen. Hij mocht minutenlang moslimhaat verspreiden zonder enig weerwoord. Daarna ging het erover dat hij dingen in de ijskast zou zetten en toen was het gesprek weer afgelopen. Nourhussen vraagt zich nogmaals af of media überhaupt beleid hebben. Je vaart toch een eigen koers? Je hebt toch zelfregie?
Verantwoording afleggen
Zo wordt het gesprek kriegelig. Klok zegt dat hij zich eerlijk verantwoordt aan het publiek en Bremer valt hem bij. Ze hebben gelijk: ze leggen verantwoording af en doen dat nog geheel vrijwillig ook. Ze weten dat ze het bij dit onderwerp nooit goed zullen doen: PVV-stemmers vinden hen te kritisch, het publiek van Pakhuis de Zwijger vindt het omgekeerde. Toch staan ze er en praten publiekelijk over hoe ze van deze partijen en politici verslag doen. Echte waardering is er niet voor.
Als Nourhussen constateert dat er geen beleid is, heeft ze daar grosso modo gelijk in. Klok zegt dat het beleid is om oude fouten niet nogmaals te maken. Bremer vindt dat beleid niet in steen is gebeiteld. Het belangrijkste beleid van RTL ten aanzien van dit onderwerp is dat de PVV niet extreemrechts wordt genoemd, maar rechts radicaal of rechts-populistisch. Dit is in overeenstemming met de definitie van de AIVD en van verschillende wetenschappers, zo legt Bremer uit.
Dat gaat Nourhussen niet ver genoeg. Bij OneWorld is er wel beleid. Rechtsextremisme krijgt geen podium en deze politici geen interviews. Er wordt wel over ze geschreven, maar dusdanig dat dehumanisering wordt voorkomen. Er ontstaat discussie of media citaten van rechts radicale politici – zoals ‘kopvoddentaks’ – in een titel mogen zetten. Nourhussen vindt van niet. Boonman vindt dan weer van wel, want als je dit niet doet duik je weg voor de letterlijke teksten die deze politici uitslaan.
Effecten
De verslaggeving over radicaal rechts is zo problematisch dat het journalisten goed uitkomt om hun invloed op het publiek weg te redeneren. Dat gebeurt deze avond dus ook. Het belangrijkste argument: er zijn ook sociale media. Zo geredeneerd maakt het eigenlijk niet uit wat journalisten doen, want Wilders twittert toch wel. Dit debat negeert het platte gegeven dat de journalistiek sinds Fortuyn bang is de aansluiting met het volk te missen. Ook wetenschappelijk onderzoek laat dat inmiddels zien.
De zaal luistert naar theorieën waarom Pim Fortuyn populair werd. Werd hij destijds nou genegeerd of juist niet? De een denkt van wel, de ander van niet. De veel belangrijkere, actuele vraag blijft liggen: hoe kan het dat politici op de rechterflank de laatste jaren drie keer de grootste werden? Waarom werd Baudet zo groot? Waarom gebeurde dat met Van der Plas? Waarom nu weer bij Wilders? Heeft dat werkelijk niets te maken met de rode loper die in menig programma voor deze politici wordt uitgerold?
De reflectie op die vraag is hooguit pas net begonnen.
Beeld: panel in Pakhuis de Zwijger. Foto: Chris Aalberts.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.