De Europese fracties illustreren hoe ondoorzichtig het Europees Parlement is
Aan de Europese verkiezingen doen Nederlandse partijen mee, maar in het Europees Parlement spelen zij eigenlijk geen rol. Bij ruim 700 zetels kun je natuurlijk niet zeggen dat een Nederlandse partij met één of twee zetels het verschil maakt. Je kunt je dat zelfs afvragen bij een partij als de PVV die volgens de peilingen negen zetels krijgt. Je zult in Brussel en Straatsburg moeten samenwerken om een vuist te kunnen maken en dat gebeurt daarom ook: nationale partijen nemen plaats in Europese fracties.
Samenwerking is logisch, maar dit levert rare, ondoorzichtige taferelen op. Niemand kent deze Europese fracties goed, behalve de insiders. Kiezers moeten vooral weten dat ze belangrijk zijn: deze samenwerkingsconstructies werken met fractiediscipline en spreken dus met één mond, anders heeft zo’n samenwerking geen meerwaarde. Ergo: we moeten kijken naar deze Europese fracties, niet naar de nationale partijen die er deel van uitmaken.
Zie hier meteen de grootste misser van vrijwel alle verslaggeving over de Europese verkiezingen.
Democratische problemen
De vraag moet zijn: wat is de politiek-inhoudelijke lijn van de fracties in het Europees Parlement en welke fractie wil je als kiezer versterken? We komen hier meteen bij een probleem: de fracties worden na de verkiezingen gevormd, niet ervoor. Dat betekent dat je soms helemaal niet weet bij welke Europese fractie een Nederlandse partij terechtkomt. Volt is een goed voorbeeld. Omdat de samenstelling van de Europese fracties vooraf niet helder is, kan de politieke lijn dat ook maar deels zijn.
Het enige wat je als kiezer kunt doen, is kijken van welke Europese fractie een partij de afgelopen jaren lid was. Vaak levert dat wel een beeld op, al blijven er veel vragen. Je zou kunnen zeggen dat de praktijk van de afgelopen jaren het beste beeld geeft van wat je kunt verwachten, al is soms zelfs dat niet het geval. Met name aan de rechterzijde kan het politieke landschap er na de verkiezingen weleens heel anders uit gaan zien dan nu. Wat je precies stemt, weet je dus niet.
Welke fracties bestaan er en wat valt er te zeggen over hun invloed en politieke lijn? En welke partij zit waar? Een overzicht van uiterst links tot uiterst rechts.
The Left
De meest linkse fractie heet The Left, een relatief kleine groep met 37 leden uit linkse partijen, waaronder de Europarlementariër van de Partij voor de Dieren. Anja Hazekamp zit in deze fractie omdat deze geen fractiediscipline kent. De PvdD kan dus helemaal conform de eigen ideeën stemmen en hoeft daar binnen de Europese fractie geen compromissen over te sluiten. Dat zegt meteen alles over de invloed van The Left: die is nogal klein.
De reden daarvoor is simpel: het Europees Parlement onderhandelt net zo lang over wetsvoorstellen totdat er een meerderheid is. Om dat enigszins soepel te laten verlopen moeten onderhandelaars weten hoeveel zetels ze meebrengen. Bij The Left is dat schimmiger dan bij andere fracties en dus staat men vaker aan de zijlijn. Dat ligt inhoudelijk ook voor de hand: qua koers is The Left een soort SP, de partij die normaal in deze fractie zou zitten, ware het niet dat deze in 2019 niet werd verkozen.
Greens
De Groenen is een groep van 72 Europarlementariërs waaronder die van GroenLinks. Deze fractie stemt zeer eensgezind. GroenLinks-PvdA doet met één lijst mee aan de Europese verkiezingen en verdeelt de verkozenen vervolgens over twee fracties: de Groenen en S&D. Op basis van de lijstvolgorde in combinatie met de peilingen kun je verwachten dat bij een oneven aantal zetels de Groenen een zetel minder krijgen dan S&D. Als je GroenLinks-PvdA stemt, stem je dus waarschijnlijk iets meer op S&D dan op de Groenen.
In 2019 werd een Duitse Europarlementariër van Volt verkozen en deze sloot zich aan bij de Groenen. Dat leidt soms tot het idee dat ook Nederlandse Volt-Europarlementariërs zich bij de Groenen zullen aansluiten. Dat klopt niet: Volt wil op den duur een eigen fractie beginnen, maar voldoet nu nog niet aan de regels. De keuze voor een fractie is daarom pragmatisch, onderwerp van onderhandelingen en wordt na de verkiezingen aan de leden voorgelegd. Deze is nu onduidelijk. Kanshebbers: de Groenen en Renew.
S&D
S&D is de sociaaldemocratische fractie en in grootte de tweede van het Europees Parlement met 139 leden. Deze fractie bevindt zich eveneens in het hart van de Brusselse onderhandelingsmachine. Namens Nederland zit alleen de PvdA erin en dat blijft zo.
Renew
Renew is de fractie van de Europese liberalen en heeft 102 leden. Ook deze fractie is intensief bij veel Brusselse compromisvorming betrokken. Renew is traditioneel een goed voorbeeld van de onduidelijkheid over de aansluiting van Nederlandse partijen bij Europese fracties. Hier zitten D66 en VVD in, partijen die op nationaal niveau een zeer verschillend profiel hebben, al zijn ze allebei liberaal. Het levert de vraag op of Renew meer op D66 of op de VVD lijkt.
Het antwoord is: D66. De reden daarvoor is de nieuwe coalitie in Nederland. The Left, de Groenen, S&D en Renew tekenden onlangs een verklaring dat ze op geen enkel bestuursniveau een coalitie sluiten met radicaal of extreemrechts. De VVD heeft dat in de tussentijd wel gedaan. De fractievoorzitter van Renew – Valérie Hayer – wil de positie van de VVD binnen Renew daarom heroverwegen. Lees: de VVD kan eruit worden gegooid. Daar wordt na de verkiezingen over besloten.
Hoe realistisch dit scenario is, blijft afwachten. Er speelt namelijk nog iets anders: fracties willen hun invloed maximaliseren en daarom veel partijen in hun gelederen opnemen. Als Renew de VVD eruit gooit, scheelt dat een zetel of vijf. Kan Renew die wel missen? Het lijkt logischer dat de VVD mag blijven, maar dat de Europarlementariërs voorlopig een toontje lager moeten zingen. Als de VVD er wel uit wordt gegooid, is zeer onduidelijk waar de partij wel terecht komt.
EVP
De EVP is de grootste fractie met 176 leden en het thuis van het CDA. Dit is een fractie van christendemocratische, centrum en centrumrechtse partijen. De EVP is eigenlijk altijd nodig voor een meerderheid. De belangrijkste vraag bij deze verkiezingen is of de EVP met rechts een meerderheid krijgt: dan kan de EVP voortaan kiezen of men met rechts of juist met links/liberaal tot een meerderheid komt. De EVP heeft de verklaring om geen coalities met ultrarechts te sluiten niet ondertekend.
Het wordt druk bij de EVP. De ChristenUnie is er sinds 2019 ook onderdeel van en NSC en BBB willen zich erbij aansluiten. Formeel weten we pas na de verkiezingen of dat doorgaat. De kans dat ze mogen toetreden is erg groot: de lijsttrekker van NSC werkte voor de fractievoorzitter van de EVP en is oud-medewerker van het CDA. Dat laatste is de lijsttrekker van BBB ook. BBB werkt bovendien in het Comité van de Regio’s al met de EVP samen. En: ook de EVP heeft graag meer zetels.
Het Nederlandse kabinet met de PVV illustreert de onduidelijkheid over de EVP-koers. NSC en BBB werken voortaan samen met de PVV en je zou kunnen denken dat zij in Brussel dus ook met radicaal en extreemrechts willen samenwerken. Het CDA en de ChristenUnie – ook EVP – willen dit in Nederland juist niet. Ze zijn er in Europa vast ook niet enthousiast over. Zo blijft het een gok wat de EVP-lijn wordt.
ECR en ID
En dan is er radicaal en extreemrechts. Op deze politieke flank is lange tijd geen stabiele samenwerking geweest, wat deze partijen altijd machteloos maakte. Sinds een paar jaar is deze samenwerking er echter wel. Er zijn twee fracties – ECR en ID – die volgens berichten een soort fusie aan zouden kunnen gaan, maar niemand weet daar nog het fijne van. De kans dat er één stabiele fractie ontstaat van alle partijen die nu in ECR en ID zitten is vanwege de voorgeschiedenis niet zo groot.
ECR is ooit opgericht door de Britse conservatieven en heeft op dit moment 69 leden. Dit was de thuisbasis van FvD en alle afgesplitste FvD’ers – waaronder JA21 – zitten er nog steeds. Ook de SGP zit in ECR. Deze fractie is verre van respectabel door de aanwezigheid van het ultrarechtse Vox (Spanje), democratie-afbrekers als PiS (Polen) en de neo-fascisten uit Italië van Giorgia Meloni. Nederlandse leden noemen hun aansluiting bij ECR vaak ‘pragmatisch’ en ze hebben daar alle reden voor.
ID bestaat korter en is de thuisbasis van Rassemblement National, FPÖ, Vlaams Belang en andere partijen op de extreemrechtse flank. De fractie heeft 49 leden. De PVV had erin gezeten als de partij zetels had gehad, maar Marcel de Graaff is tegenwoordig geen PVV meer, maar FvD. Dat het bij ID rommelt kunnen we zien aan het feit dat Alternative für Deutschland onlangs uit de fractie werd gezet. Dit toont tevens aan dat zelfs bij een fusie van ECR en ID niet alle huidige partijen zullen meedoen.
Je kunt je afvragen hoe belangrijk het is dat deze fracties fuseren. Ze zouden dan een grote groep kunnen vormen en dat ziet er machtig uit, maar de kernvraag blijft of de EVP met ze wil samenwerken en of die combinatie überhaupt een meerderheid heeft. Zonder de EVP is de rechterflank sowieso hulpeloos. Tevens blijft de vraag of er niet wéér ruzies uitbreken en of deze fractie bereid is tot compromissen. Zo nee, dan staat men weer – net als nu – aan de zijlijn.
Non-inscrits
Er zijn altijd wat Europarlementariërs die helemaal geen fractie hebben en onafhankelijk blijven. In het Frans zijn zij de non-inscrits, of de niet-ingeschrevenen (61 leden). Zij kunnen geen belangrijke functies krijgen en doen alleen mee aan stemmingen en debatten. Hun invloed is daarmee vrijwel nul. Momenteel valt FvD onder deze categorie, nadat Marcel de Graaff uit ID werd gegooid. Ook Fidesz van Viktor Orban zit in deze restcategorie.
We weten dat FvD graag een nieuwe fractie wil beginnen, maar het is de vraag of dat lukt. Er moeten dan uit zeven landen minimaal 23 Europarlementariërs zijn. Dat is een enorme horde. Dezelfde horde is problematisch voor Volt, waar men wel een eigen fractie wil, maar aan beide criteria niet voldoet. Dat zal na de verkiezingen zo blijven. Daarom sluit Volt zich simpelweg elders aan. Bij FvD ligt dit anders: de partij lijkt nergens welkom en zo resteert een hulpeloze plek in de marge. Als Forum de kiesdrempel haalt natuurlijk.
Beeld: banner van The Left in het Europees Parlement in Straatsburg. Foto: Chris Aalberts.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.