In de eindeloze rij boeken over de Europese verkiezingen is er één bijzondere: De clan van Orban van Tijn Sadée, die jarenlang correspondent in zowel Brussel als Boedapest was. Het boek vertelt de geschiedenis van de Hongaarse regeringsleider, hoe hij aan de macht kwam, een tijdje in de oppositie belandde, vervolgens weer werd gekozen, Hongarije omvormde tot een autocratisch land en zo in conflict kwam met de rest van de Europese Unie, op een enkele medestander na. 

Orban is een interessant fenomeen: als Hongarije nu tot de EU zou willen toetreden, zou dat door Orbans bewind helemaal niet meer kunnen. Toen Hongarije eenmaal lid was, veranderde Orban het land stapje voor stapje. Zo bestaat de EU niet meer louter uit liberale democratieën. Wat er mis is, blijkt uit eenvoudige voorbeelden: voor LHBT-ers mag geen ‘propaganda’ worden gemaakt, de media zijn vrijwel geheel onder Orbans controle en het kiesstelsel is gewijzigd zodat Orbans partij steevast wint. 

Dit is best een relevant fenomeen, want Wilders is een bewonderaar van Orban en steekt dat niet onder stoelen of banken. Ook JA21 lijkt van een Orban-achtige samenleving te dromen. Joost Eerdmans is natuurlijk niet zo relevant als Wilders, maar je weet nooit waar de PVV-kiezer nog terecht waait als het PVV-kabinet er niet komt of tegenvalt.

Journalistiek mozaïek 

Sadée vertelt in de inleiding dat dit geen academisch onderbouwd betoog is maar ‘een journalistiek mozaïek’ waarin allerlei verhalen over Hongarije en Orban aan bod komen. Chronologisch is het boek ook niet. Nu moet je van journalisten natuurlijk geen wetenschappelijke essays vragen, maar juist bij de huidige insteek gaat het mis. We hebben het over een politiek leider die de inspiratiebron is van de belangrijkste politiek leider van Nederland. Zou een systematische aanpak dan niet op zijn plaats zijn? 

De auteur gaat op zoek in zijn archief en reist door Hongarije. We lezen over allerlei mensen die iets met Orban te maken hebben en over plaatsen waar we nog nooit van hebben gehoord. Allemaal hartstikke onderhoudend en informatief, maar het gaat maar weinig over de kernvraag hoe Hongarije een autoritair of semi-autoritair bewind kreeg. Daar lezen we vooral flarden over, bijvoorbeeld dat Orban vrienden commerciële media liet opkopen en dat de corruptie de spuigaten uitloopt. 

Hoe het nou precies met die grondwetswijzigingen zit, welke dat waren, welk effect ze precies hadden en of ze ook werken zoals Orban ze bedoeld heeft, lezen we niet. We lezen ook weinig over zijn partij Fidesz die kennelijk klakkeloos achter de leider aanhobbelt. Was er ooit interne kritiek? Waarom was die er, of juist niet? Of was die er wel en zijn mensen op een zijspoor gezet? Was er ooit interne kritiek op de corruptie waarmee de clan van Orban zich zo verrijkt? 

Relevantie VOOR nu 

In Nederland formeert de PVV en critici maken zich zorgen over de rechtsstaat. Er zijn allerlei afspraken gemaakt dat er aan de rechtsstaat en internationale verdragen niets verandert, maar Wilders staat een paar weken later gewoon bij CPAC, natuurlijk in Hongarije. CPAC is een conferentie vol rechtsextremisten. Het suggereert dat Wilders de afspraken bij de formatie over de rechtsstaat al is vergeten, ze niet serieus neemt of ze bij het grofvuil heeft gezet.

Uit dit boek komt één heel belangrijk inzicht over rechtsstaat en democratie. Orban vormde Hongarije niet van de ene op de andere dag om tot een autocratie, maar deed dat in kleine stapjes die door velen werden genegeerd. Tegen de tijd dat velen in de buitenwereld zagen dat het mis was, was het al te laat en had de EU een illiberale lidstaat. Men had het ongemerkt laten gebeuren, juist omdat het in kleine stapjes ging. De EU werd simpelweg veel te laat wakker. 

Zo leren we toch nog iets: de critici van een PVV-coalitie moeten continu de vinger aan de pols houden en elke misstap luid aan de orde stellen. We zien in Hongarije wat er gebeurt als je dat niet doet. Laten we maar eens beginnen bij de speech van Wilders bij CPAC, waar we nog geen enkele potentiële coalitiepartner over hebben gehoord. 

Beeld: Omslag De clan van Orban (bewerkt). 

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.