Vlaams boek doceert over de bestrijding van de PVV
Je zou Vlaanderen het voorland van Nederland kunnen noemen: het politieke midden is versnipperd met meerdere partijen die allemaal beroerd scoren. Rechts is er oppermachtig, met extreemrechts op nummer één. De Vlaamse politicus Kristof Calvo schrijft in zijn boek Staat van Vertrouwen over 26 mei 2019, toen Vlaams Belang de grootste partij werd. Die dag noemt hij Zwarte Zondag, een variant op Zwarte Zaterdag. Die hadden ze in Vlaanderen in 1991 al.
Met deze lange geschiedenis van Vlaams extreemrechts vraag je je af waarom we nooit horen hoe Vlaamse middenpartijen het tij proberen te keren. Het cynische antwoord lijkt te zijn dat ze dat simpelweg niet lukt. Zo komen we bij het boek van Calvo, die al meer dan tien jaar actief is voor de Vlaamse partij Groen, onder andere in het Belgisch Parlement en de gemeenteraad van Mechelen. De buitenstaander denkt: een soort Jesse Klaver, want jong, al jaren politiek actief en af en toe auteur.
Calvo verwijt de Vlaamse partijen ‘het narcisme van de kleine verschillen’ en prijst daarom de samenwerking tussen GroenLinks en PvdA. Er gaat van populistische partijen gevaar uit, aldus Calvo, maar ook van politici die democratisch en progressief zijn. Het gesloten Belgische systeem waarin nieuwe partijen nauwelijks kans maken om verkozen te worden is daar een belangrijk onderdeel van. Vernieuwing komt eigenlijk nooit van partijen van buiten, zoals in Nederland wel het geval is.
Meritocratische beloftes
Calvo schrijft in zijn boek over heel veel thema’s die we kunnen relateren aan extreemrechts. Het belangrijkste onderwerp is de meritocratie, mede geïnspireerd op de filosoof Michael Sandel. Dit is ongetwijfeld niet nieuw, maar wordt wel opvallend goed beschreven. Calvo reduceert populisme niet tot alleen racisme en xenofobie, maar ook niet tot een vorm van sociaaleconomische onvrede. Het gaat hem om de manier waarop mensen in de samenleving tegen elkaar worden opgezet.
Bij de meritocratie is het idee dat je alles kunt bereiken en dat alleen je prestaties tellen. Je krijgt waar je recht op hebt als je er maar hard voor werkt. Dit is een soort belofte die veelal – zie bijvoorbeeld het programma van D66 – wordt ingevuld met een pleidooi voor goed onderwijs als een soort grote gelijkmaker. Iedereen moet goed onderwijs krijgen en kan dan allerlei kansen pakken. Door dat te doen en vervolgens hard te werken kun je worden wat je wilt.
De meritocratie produceert een leugen. Calvo legt in zijn boek uit hoe zijn glansrijke politieke carrière ook anders had kunnen verlopen. Als de omstandigheden anders waren geweest was hij nooit in het parlement gekomen. Op die omstandigheden had hij zelf echter geen invloed. Meritocratische elites ontkennen dat en doen alsof hun prestaties van eigen makelij zijn. Het zou allemaal draaien om eigen inzet en eigen verantwoordelijkheid, ook al is het heel duidelijk dat dat onzin is.
Continue evaluatie
Zo komen we bij wat je de tirannie van de verdienste kunt noemen. De meritocratie is een narratief dat mensen continu evalueert. Elites zijn er meer in gaan geloven terwijl de belofte ervan lang niet altijd wordt gerealiseerd. Meritocratie is geen inspirerende motivator, maar een onrechtvaardige rechter, schrijft Calvo. Als je in armoede en onzekerheid zit krijg je te horen dat het je eigen schuld is. Dan had je maar harder moeten werken. Heb je geen opleiding? Je had je kans moeten pakken.
De relatie met de afbraak van de verzorgingsstaat is niet te missen: als je gebruik maakt van sociale voorzieningen word je continu aangesproken als profiteur. Mensen met een uitkering worden met allerlei controles en maatregelen vernederd. Het is immers hun eigen schuld dat ze een uitkering hebben en verdienen wantrouwen. De kleinere overheid die burgers niet in de weg zou moeten zitten leidt voor hen tot meer regels, formulieren en controle. Hadden ze maar een opleiding moeten doen.
De meritocratie is de oorzaak van de razernij tegen de elites, die het altijd beter weten en hun positie vanzelfsprekend vinden, lezen we bij Calvo. Dit drijft mensen in de armen van populisten die die houding niet hebben. De meritocratie lost de ongelijkheid niet op, maar vormt voor veel politici uit het politieke midden wel de rechtvaardiging voor bestaand beleid. Dit systeem creëert hoogmoed bij winnaars en kleineert verliezers. We weten bij wie zij terecht kunnen.
Klinkt als een goede analyse, al blijft de vraag waarom het in Vlaanderen nooit is gelukt om extreemrechts effectief te bestrijden.
Beeld: omslag boek Kristof Calvo (bewerkt).
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.