Toen Forum voor Democratie de grootste partij van Nederland werd, leek de PVV ten dode opgeschreven. Wilders had meer dan tien jaar de kans gehad beleid te veranderen, maar was in een cordon sanitaire terechtgekomen en dus had PVV stemmen maar weinig zin. Meerdere politieke avonturiers begonnen eigen partijen met de belofte dat te veranderen: ze zouden rechtser zijn dan de VVD maar minder extreem dan Wilders. Regeringswaardig dus. 

Het is anders gelopen: Wilders is weer heer en meester op de uiterste rechterflank en waar Forum ooit de gematigde variant van de PVV was, is Baudet tegenwoordig het extreme broertje. Dat is niet zonder gevolgen: nu lijkt de PVV – zonder er zelf iets voor te hoeven doen – gematigder dan voorheen. Wat milde uitspraken van Wilders versterken dat beeld. Lastig voor JA21, waar men van FvD afsplitste om in tegenstelling tot Baudet regeringswaardig te zijn. Zij zitten nu in Wilders’ vaarwater. 

Bij JA21 zijn ze blij: de partij zit ten minste nog in de Tweede Kamer. Met 2.000 stemmen minder was dat mislukt. Het is een knappe prestatie, want een paar maanden geleden leek de situatie nog hopeloos: Kamerleden en Europarlementariërs vertrokken en het had er alle schijn van dat JA21 helemaal uit elkaar zou vallen. In een paar weken tijd splitsten bovendien drie fracties zich van Eerdmans en Nanninga af. Toch is het bloeden nu gestopt en is er een zetel. 

Overleven met JA21 

De vraag is natuurlijk of dat enige toekomst biedt. Denk terug aan de klachten van de weglopers: ze bekritiseerden de baantjesmachine die JA21 is geworden, met name voor iemand als Annabel Nanninga. Daar is niets aan veranderd. Het is alleen op het oog beter geworden nu Nanninga geen raadslid meer is in Amsterdam en dus geen dubbelfunctie meer heeft, maar de JA21-top blijft een kleine vriendenkliek. Personeelstekort alom: men kon de kandidatenlijst maar nauwelijks vullen. 

Tel daarbij op dat de belofte van JA21 nergens meer op slaat. Het idee was dat JA21 fatsoenlijker zou zijn dan de rest op de uiterste rechterflank en daarom regeringswaardiger. Netter was al mislukt: JA21 wil immers de horizontale werking van de grondwet afschaffen. Het idee dat Eerdmans en Nanninga nodig zijn voor een rechtse meerderheid is onzinnig nu de PVV veel groter is. Bovendien is het met de PVV als grootste partij bij de formatie feitelijk onbelangrijk geworden om netjes te zijn. 

Hoeveel vertrouwen zouden de JA21-politici in het land er nog in hebben? Alle fracties zijn een of twee mensen groot, met uitzondering van de Eerste Kamer, Noord- en Zuid-Holland. Dat is een recept voor overbodigheid, want in de provincies is BBB heer en meester en ook met die partij bestaat inhoudelijk forse overlap. Het perspectief is dus slecht: als we op de huidige verkiezingsuitslag afgaan krijgt JA21 in juni geen zetel meer in het Europees Parlement. Dat krijg je als doublure van de PVV. 

Opheffen dan maar? 

We weten hoe het andere partijen op de uiterste rechterflank verging: als ze niet werden verkozen hielden ze snel op te bestaan. Dat gold nadat de LPF de laatste zetels in de Tweede Kamer verloor, voor Voor Nederland van een paar PVV-afsplitsers en ook voor GeenPeil van Jan Dijkgraaf. Het is ook vrijwel zeker het voorland van BVNL, buitenparlementaire fractie of niet. 

Bij JA21 zullen ongetwijfeld mensen blijven weglopen, maar opheffen gaat niet lukken. De reden is nogal cynisch: politici hebben een partij nodig om hun carrière te vervolgen en mensen als Eerdmans en Nanninga hebben geen andere opties. Het zou inhoudelijk logisch zijn als ze zich aansluiten bij de PVV, maar Wilders heeft daar ongetwijfeld geen zin in en Eerdmans en Nanninga zelf al helemaal niet. En dus blijven ze zelfstandig, niet omdat JA21 zo lekker loopt, maar omdat Wilders kan mislukken. 

Dat is de laatste strohalm. Met het programma van de PVV ontstaan er vroeg of laat problemen met de rechtsstaat, de coalitiepartners of gebroken verkiezingsbeloften. Tot dusver kon Wilders altijd naar anderen wijzen dat de migratie niet daalt, maar die tijd is bij kabinetsdeelname voorbij. Als straks Ter Apel nog steeds vol zit en de huizenprijzen voor Henk en Ingrid niet dalen, komt Wilders vanzelf weer in de verdediging terecht, net als toen de PVV in 2012 de gedoogcoalitie opblies.

Dan zou JA21 het alternatief kunnen zijn. Het is de laatste kans. 

Beeld: JA21-logo. 

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.