Als je weleens iemand hebt geïnterviewd, weet je hoe lastig dat is. Een interview is alleen een succes als de geïnterviewde bereid is je te woord te staan, daar de tijd voor wil nemen, overtuigd is van je interesse en geen moeite heeft persoonlijke zaken prijs te geven. Vooral dat laatste is een kunst: hoe krijg je mensen aan het praten? Hoe zorg je ervoor dat ze je in vertrouwen nemen? Hoe gevoeliger het thema, hoe moeilijker het is. Bij rechts-extreme opvattingen bijvoorbeeld. 

In de documentaireserie Eigen Volk Eerst van Sahar Meradji komen rechts-extremisten aan het woord. Dat is best knap gedaan. Meradji spreekt allerlei mensen die je nooit voor de camera ziet omdat ze politiek gemarginaliseerd zijn en niets te winnen hebben bij een televisieoptreden. Ze slaagt erin hun vertrouwen te winnen en ze te laten leeglopen over hun ideeën, hun politieke activiteiten en hun dromen over een ideale maatschappij. 

Nauwelijks repliek 

Meradji laat haar geïnterviewden uitgebreid aan het woord en geeft er niet of nauwelijks repliek op, ook niet als ze pertinente onwaarheden of racistische drek verspreiden. Daar is veel kritiek op gekomen: is het wel verstandig deze mensen onweersproken dit platform te bieden? De keuze van Meradji is wel begrijpelijk: door deze mensen aan het woord te laten en ze niet telkens tegen te spreken of te corrigeren, leer je hun wereld kennen en kun je ze gaan begrijpen. 

Er bestaat – zoals in de slotaflevering wordt gezegd – een groot verschil tussen begrijpen en begrip hebben. Mensen hun verhaal laten doen is een manier om hun ideeën te leren doorgronden zonder het met ze eens te zijn. Een effectieve methode: Meradji zit op de bank bij activisten van Identitair Verzet, gaat mee op zomerkamp van JFvD, praat aan de keukentafel met voormalig PVV-raadslid Erwin Versteeg en schuift aan in een Haags café bij mensen die het over omvolking hebben. 

Het is knap het vertrouwen van deze mensen te winnen en zo een inkijkje te krijgen in een wereld die voor velen totaal onbekend is. Zo zijn bijvoorbeeld de beelden van het JFvD-zomerkamp bijzonder: we zien de jongeren trainingen ondergaan, terwijl voorzitter Iem Al Biyati bij hoog en laag volhoudt dat het alleen om de ideologische strijd gaat. Je vraagt je meteen af of daarvoor spiermassa’s getraind moeten worden en hoe de inhoudelijke strijd zich verhoudt tot knullies die gedwee achter Al Biyati aanlopen. 

Geen duiding 

Het probleem van deze serie is niet dat de geïnterviewden hun verhaal mogen vertellen, maar dat er helemaal geen duiding is, ook niet als de interviews allang achter de rug zijn. De context ontbreekt soms totaal. Bij JFvD leest Moriah Hartman een religieuze tekst voor. Ze zat in een antisemitische appgroep. Al Biyati noemt de FvD-standpunten heel normaal. Geen duiding. Raadslid Versteeg is een ruziemaker die uit de PVV stapte en twee keer een niet-gekozen partij oprichtte. Ruzies komen op deze flank heel veel voor. Geen duiding. 

Het kan echter allemaal nog erger. In de slotaflevering komen ‘deskundigen’ aan het woord. We luisteren naar Willemijn Kadijk, wiens expertise over extreemrechts niet wordt geconcretiseerd. Het is een problematische keuze, vooral omdat ze niet wil reageren op de mensen uit de serie. Het blijft onduidelijk waarom niet. Onbegrijpelijk is dat in ieder geval wel, omdat de geïnterviewden veel soorten extremisme juist goed afdekken en er dus veel reflecties te geven zijn. 

Bij Powned konden ze geen ter zake kundige wetenschappers vinden, terwijl die natuurlijk wel bestaan. In plaats daarvan begint een redacteur van GeenStijl de islam te becommentariëren, de suggestie voedend dat moslims het allemaal aan zichzelf te danken hebben. Vervolgens verklaart Wierd Duk met droge ogen dat hij geen rechts-extremisten in de serie heeft gezien, daarmee suggererend dat het eigenlijk om een mainstream wereldbeeld gaat. Een vrouw ontdekt in de serie dat ze racist is. Mainstream? 

Wat is extreemrechts? 

Dat wordt nog erger als Duk zonder weerwoord mag beweren dat het discours in Nederland links-liberaal en progressief is en dat dat ertoe leidt dat de geïnterviewden extreemrechts worden genoemd. Iedereen kan weten dat Duk geen neutrale deskundige is, maar Meradji snapt dit kennelijk niet. Deze serie ging niet over willekeurige strategische stemmers op Wilders die minder migratie willen, maar om mensen die fantaseren over rassenoorlogen. 

Zo wordt duidelijk waarom in de serie continu wordt gezegd dat de geïnterviewden ‘volgens de AIVD’ rechts-extremist zijn. Meradji houdt haar kruit droog, benoemt zelf niemand als extreemrechts en verschuilt zich achter de notie dat anderen dat label gebruiken. Als de reflectie op de serie vervolgens bestaat uit islamkritiek en goedpraterij van Wierd Duk, is er geen enkel bewijs dat Meradji zelf enig benul heeft van haar eigen onderwerp. Best knap nadat je zo uitgebreid met al die extremisten hebt gesproken. 

Beeld: Sahar Meradji. Foto: Powned.

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.