Waar komt de verkiezingswinst van de PVV vandaan? Een collega mailde me deze week dat het opvallend is hoe ontzettend weinig onderzoek er naar deze grote groep Nederlanders bestaat. Dat vond ik jaren geleden ook al. Ik ging het land in om met PVV-stemmers te praten en stuurde mijn studenten er tientallen keren op uit. Het leverde een enorme berg interviews op met mensen die weleens op de PVV hadden gestemd. Tijd dat onderzoek weer eens uit de mottenballen te halen. 

Dit onderzoek – gepubliceerd in dit boek – komt uit een heel andere tijd. Het is gedaan tussen 2008 en 2011, de periode dat de PVV voor het eerst in de Tweede Kamer zat. Wilders groeide toen naar 24 zetels in 2010, waarna de gedoogcoalitie tot stand kwam. Trump was als president ondenkbaar, Brexit een onbekend fenomeen en de LPF lag vrij vers in het geheugen. Twitter bestond al, maar de verhoudingen waren nog niet zo gepolariseerd als nu. Ik werd bij al die PVV-stemmers meer dan hartelijk ontvangen.

Bij kwalitatief onderzoek is generaliseren lastig. Hoe deze 87 mensen zich verhouden tot alle PVV-stemmers van destijds is moeilijk te zeggen. De waarde van zo’n onderzoek zit dan ook niet in de percentages mensen die een bepaalde mening hebben, maar in terugkerende thema’s die door verschillende mensen worden aangehaald en telkens herhaald, vaak zelfs met dezelfde woorden. Die frases zijn veelzeggend om de ervaringen van PVV-stemmers samen te vatten. 

Wakker schudden 

De aantrekkingskracht van de PVV bleek steeds uit hetzelfde zinnetje: Wilders schudt Nederland wakker. De stemmers hebben het PVV-programma niet gelezen, maar zeggen genoeg te weten om een goed oordeel te kunnen vellen. Ze geven vooral een signaal af. Ze zijn ontevreden over het kabinetsbeleid, vinden dat de verkeerde prioriteiten worden gesteld of zien allerlei problemen die niet worden opgelost. Wilders is een nuttige figuur omdat hij de mensen over deze kwesties wakker schudt.

Andere partijen moet je bij de tijd houden, zo zegt een man in het boek. Partijen moeten goed blijven begrijpen wat er speelt in de samenleving, maar dat doen ze vaak niet. Destijds ging het al over migratie, maar ook over criminaliteit. Je kunt de problemen van vandaag over onbetaalbare woningen, te hoge energierekeningen en verdwijnende ziekenhuizen er zo bij bedenken. Ook als je migratie als thema vergeet, zijn er genoeg dingen waar mensen vandaag een signaal over willen afgeven.

Deze kiezers zeggen regelmatig dat Wilders overdrijft en problemen eenzijdig neerzet. Wilders brengt het allemaal erg simpel en kent geen nuance. PVV-stemmers denken regelmatig dat Wilders zijn letterlijke woorden niet wil uitvoeren, maar wel dingen probeert duidelijk te maken. Dat moet met harde woorden gebeuren, anders luistert niemand. In harde uitspraken van Wilders zit een kern van waarheid die gezegd moet worden en waarmee hij de samenleving een spiegel voorhoudt, aldus zijn stemmers. 

Andere partijen

Deze strategie is zinvol, denken PVV-stemmers, want partijen schuiven vervolgens langzaam in de richting van Wilders op. Door de PVV blijven ze scherp en passen ze zich aan. Als ze dat niet doen, houden ze immers geen kiezers over. Het is niet moeilijk precies dit effect in de Nederlandse politiek te zien, met name bij de VVD. Dat is precies hoe PVV-stemmers het in hun hoofd hadden. Destijds zagen ze dit al: Fortuyn was al jaren dood, maar hij had een onmiskenbaar effect op de koers van anderen. 

Dat traditionele partijen het werk moeten doen en dat Wilders vooral een alarmbel is, blijkt ook als je met stemmers over de PVV zelf praat. Zij zijn vooral fan van Wilders, minder van de partij. Ze twijfelen openlijk of de PVV wel stabiel is en denken dat niet altijd de juiste mensen bij hem zijn aangesloten. De vergelijking met de LPF komt regelmatig terug. Stemmers denken veelal dat als Wilders er ooit mee ophoudt, de PVV ophoudt te bestaan. De partij bestaat immers vooral uit ja-knikkers. 

Wilders is een media-strateeg die ervoor zorgt dat er steeds weer aandacht is voor punten die onderbelicht blijven. Wat volgens stemmers niet helpt, is de eenzijdige aandacht die de PVV krijgt: die zou alleen maar negatief zijn. Zo sneeuwen de positieve punten onder. Wat vooral opvalt is hoe de stemmers zelf in de media neer worden gezet: als ‘stelletje domme racisten’ en ‘klootjesvolk’. De PVV zou juist mensen in brede lagen van de bevolking aanspreken, denken de stemmers zelf.

Twijfelaars 

Media die negatief verslag doen over de PVV identificeren zich te veel met de elite waar ze over schrijven, zeggen PVV-stemmers. Het zou hun bedoeling zijn dat de bevolking de positieve punten van de PVV nooit te weten komt, want Wilders vormt ook voor de media een bedreiging. Of deze journalistieke werkwijze werkt? PVV-stemmers geloven er niet in: door alle negatieve informatie zouden mensen vanzelf gaan denken dat Wilders wel een punt heeft. Meer aandacht zou meer sympathie opleveren. 

De PVV-aanhang kun je gemakkelijk in twee groepen verdelen: de trouwe aanhangers die sowieso helemaal meegaan in wat Wilders zegt, en de twijfelaars die zichzelf eerder zwevende kiezers noemen en ook weer gemakkelijk van hun PVV-stem kunnen worden afgebracht. De verhalen van destijds over PVV-Kamerleden die zich ‘als Tokkies’ zouden gedragen zijn al genoeg. De herinnering aan Pim Fortuyn valt ook niet goed uit: hij was pas een echte leider. Wilders is in vergelijking maar een zwakke figuur. 

Zou er in die tien jaar veel veranderd zijn? Dat zou natuurlijk kunnen: misschien is de aanhang extremer en radicaler geworden en zou het nu helemaal niet meer mogelijk zijn om gemoedelijke gesprekken te hebben over thema’s als migratie, die nu deels sowieso anders worden benaderd dan toen. Tegelijk denk ik: als kiezers politieke verandering willen, met name op het punt van migratie, is nog steeds de vraag hoe ze die kunnen realiseren zonder PVV te stemmen. 

Beeld: PVV-meeuw, van de omslag van Achter de PVV. 

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.