Ewald Engelen heeft een boek geschreven en het heet Boze burgers en boeren. Er is een probleem: de populariteit van populistische bewegingen wisselt zo snel dat een boek alweer verouderd is als het nog niet eens is verschenen. Toch organiseert De Balie er een avond over. We horen dat Engelen een boek wilde schrijven naar aanleiding van de opkomst van BBB. Daarom gaat dit boek kennelijk over boeren, maar nu blijken de boeren alweer uit de mode. Er had beter een boek over de opmars van de PVV kunnen liggen. 

Engelen is een begenadigd spreker, maar je moet ervan houden. Heel veel feiten passeren de revue en de debatleider komt er maar nauwelijks tussen. Na afloop klaagt een vrouw uit het publiek over de enorme woordenwaterval. Het komt er volgens Engelen op neer dat er in een halve eeuw een groot ‘agro-industrieel complex’ is opgebouwd. Daar gaan ook de boeren onder gebukt. Zo is de onvrede van de boeren eigenlijk prima te begrijpen vanuit het perspectief van de PvdD. Toevallig heeft Engelen daar wat connecties mee. 

NRC-journalist Mark Lievisse Adriaanse mag aanschuiven en meldt dat we Caroline van der Plas best wat meer credits mogen geven dat ze de boeren een stem geeft en met BBB de maatschappelijke onvrede over stikstof heeft gekanaliseerd. Terecht. 

Economische oorzaken

Dat was wel weer genoeg aandacht voor de boeren en dus gaat de avond verder over de bredere oorzaken van het populisme. Alles in Nederland is onder leiding van Mark Rutte vermarkt, van parkeergarages tot volkshuisvesting, doceert Engelen. Groen beleid is iets voor de goed verdienende bovenklasse die het kan betalen en er via de belastingen voor wordt gecompenseerd. Lage inkomens kunnen dat niet en hebben zonder warmtepomp en zonnepanelen de meeste last van de gestegen gasprijzen.

Voormalig SP-Kamerlid Renske Leijten vertelt over de dehumanisering die al heel lang gaande is. Kijk naar de indicatiegekte in de zorg, alsof mensen massaal zorg aanvragen die ze niet nodig hebben. Ziekenhuizen worden uitgekleed. Alleen als zo’n ziekenhuis in Amsterdam staat – het Slotervaart – hoor je erover, anders niet. Over Stadskanaal, Zoetermeer en Zutphen gaat het nauwelijks. Hetzelfde geldt voor de ontmanteling van verzorgingshuizen. Mensen raken door al dit soort trends grip op hun leven kwijt. 

Kleine voorbeelden zeggen alles. Leijten herinnert de zaal eraan dat er vroeger zoiets als schoolzwemmen bestond. Nu niet meer en zo lees je dat steeds minder kinderen kunnen zwemmen. Het is een klein voorbeeld met grote gevolgen: mensen kunnen zichzelf helemaal niet meer redden. Je zou dit kunnen veranderen, maar het uitzicht daarop is weg. 

Diversiteit 

Er is een probleem met dit soort discussies over de PVV-opmars: de besproken oorzaken zijn vooral een functie van degene die aan het woord is. Door Engelen krijgen we een verhaal over economische structuren, bezuinigingen en lastenverzwaringen, die allemaal tot onvrede hebben geleid. Dat klopt als een bus, maar geen woord over culturele oorzaken. Niet omdat die er niet zijn, maar omdat ze Engelen minder liggen. Lievisse Adriaanse wijst er terecht op dat PVV-stemmers heel divers zijn. De onvrede dus ook. 

Engelen zegt dat je PVV-stemmers niet allemaal voor fascist moet uitmaken. PVV stemmen is een noodsignaal en je weet niet hoe anti-rechtsstatelijk Wilders in een kabinet zal zijn. Lievisse Adriaanse vindt het logischer de PVV letterlijk te nemen, want de partij zegt al vijftien jaar hetzelfde. Dat is reden aan te nemen dat Wilders het meent. Leijten zegt dat Fleur Agema al heel lang roept dat het eigen risico te hoog is en asielzoekers gratis zorg krijgen. Dat klopt niet, maar vroeg of laat gaat dat resoneren. 

Zo komen we op het probleem van links: rechts heeft het initiatief en links moet meepraten in de frames van de tegenstander. Zo komt er geen ruimte voor een eigen verhaal en zit links in het defensief. Leijten vertelt dat veel mensen haar de laatste jaren zeiden dat ze op moest houden over de toeslagenaffaire, want dit ondermijnt het vertrouwen in de overheid. 

Gezelligheid op links 

Links is ook al niet gezellig, zegt Leijten. De SP komt altijd boos over, terwijl het bij de VVD leuk borrelen is. Het is ondertussen steeds moeilijker de onderklasse überhaupt nog te bereiken. De lagere middenklasse, dat gaat misschien nog net, maar ook dat is al een uitdaging. Engelen wil de klassenstrijd terug en aandacht voor ‘graaiflatie’, maar Leijten denkt dat niemand weet wat dat is. 

Als je de publieke sector uitkleedt, zet je mensen tegen elkaar op, zegt een vrouw na afloop tegen me. Dat klopt: door voorzieningen te schrappen en prijzen te verhogen, dwing je mensen na te denken over de oorzaken en dan komt de PVV – Fleur Agema voorop – vertellen dat het aan de asielzoekers ligt. Dat geluid is gaan resoneren en links kan niet meer om dit frame heen. Je kunt het geld natuurlijk ook bij de rijken halen, maar dat verhaal dringt nog maar nauwelijks door, hoeveel boeken Engelen ook schrijft.

Hoe lastig het is deze trend nog te keren blijkt uit een ander intrigerend voorbeeld. Leijten vertelt dat de SP een debat wilde entameren over het nationaal zorgfonds, maar dat dat niet van de grond kwam. Journalisten hebben voor een debat een tegenstander nodig. De zorgverzekeraars hebben echter collectief besloten dat ze het er niet met de SP over willen hebben. Gevolg: nul debat. Rara waarom horen we wel dat alles duur is geworden door asielzoekers, maar dringen linkse oplossingen – herverdeling – niet door?

Beeld: Kees Foekema, Ewald Engelen, Mark Lievisse Adriaanse en Renske Leijten in De Balie. Foto: Chris Aalberts. 

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.