Tijdens de Kristallnacht – van 9 op 10 november 1938 – werden in heel Duitsland Joodse huizen, scholen, winkels en synagogen vernield, Joden mishandeld, vermoord en afgevoerd. Dit begin van de Holocaust wordt jaarlijks op allerlei plekken herdacht. De actualiteit laat zijn sporen na: elders werden activiteiten om veiligheidsredenen afgezegd. Niet in Amsterdam: het is druk in de Portugese Synagoge. Volgens de organisatie waren er nog nooit zoveel aanmeldingen.

Mirjam Weitzner-Smuk was destijds acht jaar en vertelt over haar herinneringen. Na de dramatische gebeurtenissen vluchtte ze zonder ouders naar Nederland waar ze onder meer in een weeshuis woonde en bij een Joodse familie. Ze overleefde vijf concentratiekampen, waaronder Auschwitz. Ze is niet positief over de toekomst, zegt ze. Mensen hebben weinig van de geschiedenis geleerd, lopen achter ophitsers aan en denken niet zelf na. Ze vindt het vreselijk dat er zoveel bewaking nodig is. 

Chanan Hertzberger is voorzitter van het Centraal Joods Overleg en vertelt over de extreme toename van antisemitisme. Direct na 7 oktober vonden veel mensen dat Israël zich mocht verdedigen, maar de meningen zijn al snel weer omgeslagen. In talkshows gaat het over ‘de context’. Hertzberger raadt mensen aan de beginselverklaring van Hamas eens te lezen: de organisatie wil slechts zoveel mogelijk Joden vermoorden en Israël van de kaart vegen. 

Polariserend

Ondertussen weigeren sommige Nederlandse bestuurders de Israëlische vlag te hijsen omdat ze dat ‘polariserend’ vinden, aldus Hertzberger. Ook in het onderwijs willen sommige docenten ‘neutraal blijven’. De Holocaust wordt op allerlei scholen niet meer onderwezen. Tot in de Tweede Kamer wordt opgeroepen tot het einde van Israël. De boodschap is: nergens is plaats voor Joden, niet in Nederland, niet in Israël en ook elders niet. Steun aan Israël komt je tegenwoordig op bedreigingen te staan.

Hertzberger herinnert de aanwezigen dat een bekende televisiepresentator zegt dat de Joden het er zelf een beetje naar hebben gemaakt. Er zijn talloze antisemitische incidenten, zo blijkt ook uit cijfers van het CIDI. Politici vragen Hertzberger soms wat ze moeten doen. Zijn antwoord is eenvoudig: ze zouden zich luid en duidelijk moeten uitspreken, ook als dat leidt tot moeilijke gesprekken. Hij prijst de inspanningen van de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema. Zij doet het continu. 

Critici wilden dat de toespraak van Sigrid Kaag niet door zou gaan, maar het Centraal Joods Overleg heeft de rug rechtgehouden. Kaag herhaalt dat het kabinet de aanslagen door Hamas in de scherpst mogelijke bewoordingen veroordeelt, wil dat de gegijzelde Israëliërs worden vrijgelaten en geen discussie over het bestaansrecht van Israël. Tegelijk maakt het kabinet zich zorgen over de oorlog en de humanitaire situatie in Gaza. Kaag noemt de tweestaten-oplossing nog steeds de enige uitweg. 

Niet zwijgen

Kaag herinnert de zaal aan de mensen die de Kristallnacht meemaakten en hun mond dicht hielden. Zo kon de Jodenvervolging ongehinderd verder gaan. Er is ook nu een enorme toename van antisemitisme. De beveiliging van Joodse instellingen is er niet voor niets. Het is ontoelaatbaar dat mensen zich onveilig voelen om wie ze zijn, aldus Kaag. We mogen niet stil zijn, maar moeten ons uitspreken, elkaar zien als medemens, om mensen heen gaan staan en compassie tonen. Applaus.  

De ambassadeur van Israël refereert eveneens aan de antisemitisme-explosie. We zeggen vaak over de Holocaust ‘nooit meer.’ Dat is nu. Je moet je nu committeren aan deze belofte dat er nooit meer zoiets zal gebeuren. De Joodse gemeenschap moet zich veilig kunnen voelen zoals iedereen. De ambassadeur van de VS herhaalt dat beeld: we moeten ons committeren aan het voornemen dat de geschiedenis zich niet herhaalt. ‘Nooit meer’ mag geen lege frase zijn. Dit moet blijken uit ons gedrag. Applaus. 

De Amerikaanse ambassadeur vluchtte zelf ooit uit Kasjmir, zo vertelt ze, waar hindoe’s zoals zij al decennialang slachtoffer zijn van vervolging door moslims. Maar het was een moslim die haar vader tipte dat hij moest vluchten. Zo geschiedde. Nu is er een toename van antisemitisme en moslimhaat. We mogen groepen nooit verantwoordelijk houden voor de acties van een paar mensen, aldus de ambassadeur. Applaus. 

De cynische vraag blijft hoeveel mensen buiten de synagoge dit begrepen hebben. 

Beeld: Kristallnachtherdenking in de Portugese Synagoge in Amsterdam. Foto: Chris Aalberts. 

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.