Een diepgaand gesprek over politieke verschillen, dat hadden Omtzigt en Timmermans niet
Het is tijd voor een nieuwe bestuurscultuur en dus doen we het maandagavond helemaal anders. We zijn in Luxor Live, een afgetrapt theater in het centrum van Arnhem. Pieter Omtzigt en Frans Timmermans gaan met elkaar in gesprek over de toekomst van Nederland, zo meldt de uitnodiging. Geen debat waarin ze twintig seconden krijgen om hun standpunt toe te lichten en elkaar vliegen af te vangen, maar een echt verdiepend gesprek over waar het met Nederland naartoe moet.
Er blijkt een enorme behoefte aan zo’n gesprek. De hele parlementaire journalistiek is naar Arnhem afgereisd om het mee te maken. De zaal is voor de helft gevuld met leden van GroenLinks en PvdA, de andere helft met kersverse aanhangers van Nieuw Sociaal Contract (NSC). Er was zoveel interesse dat veel leden achter het net hebben gevist, schijnt. Een aanwezige suggereert dat zelfs Kamerleden zijn geweigerd. Dat lijkt me niet: Attje Kuiken, Laura Bromet, Songül Mutluer en Suzanne Kröger zijn er gewoon.
Opeens merk je het grote verschil met de nieuwe partij van Omtzigt: NSC heeft weinig bekende gezichten en dus moet je goed opletten om te zien of er kandidaten zijn. Die zijn er massaal, van Nicolien van Vroonhoven tot Wytske Postma en van Diederik Boomsma tot Rosanne Hertzberger. Als de peilingen waarheid worden zijn ze binnenkort allemaal Kamerlid.
Vernieuwing?
Diana Matroos modereert het gesprek. Ze vraagt zich af of NSC en GroenLinks-PvdA een coalitie kunnen vormen. Timmermans ziet overeenkomsten en verschillen. Omtzigt meldt dat huwelijken in de politiek per definitie tijdelijk zijn. We moeten goed begrijpen dat dit gesprek geen poging is om de VVD op een zijspoor te zetten. Er komen nog meer debatten en daar is de VVD weer gewoon bij. Er komt ook geen serie gesprekken tussen Omtzigt en Timmermans: het blijft bij deze ene avond.
Als dit echt een poging tot een verdiepend gesprek was, is dat faliekant mislukt. Dat zie je al aan de werkwijze: drie lessenaars zoals bij ieder ander debat, een moderator, wat vragen over de actualiteit en vooraf vaststaande blokken over inhoudelijke thema’s met een afgesproken structuur. Er is met andere debatten eigenlijk maar één verschil: er zijn slechts twee deelnemers en dus hoeven ze niet in soundbites te praten. Maar over de verdieping van het gesprek zegt dat weinig.
Omtzigt praat over de bestuurscultuur, een constitutioneel hof, een districtenstelsel, een betere behandeling van wetgeving, een nieuwe toezichtwet en bescherming van klokkenluiders. Dat stond allemaal al in zijn programma. Omtzigt vindt dit brede onderwerp essentieel en Timmermans lijkt het daarmee eens. Verdieping is er niet: hoe is het gekomen dat er slecht toezicht is, dat de Kamer meer bezig is met twitteren dan met wetgeving en dat de eerdere vernieuwing van de bestuurscultuur is mislukt? Het gaat er niet over.
Bestuurlijke agenda
Het nieuws van de avond zou kunnen zijn dat Omtzigt wel iets ziet in een minderheidskabinet, maar ook dit blijft een soundbite zonder verdieping. We horen dat Timmermans er niet zoveel in ziet, omdat er veel moet gebeuren. Er is geen ruimte voor de vraag of deze kabinetsvariant niet bij uitstek geschikt is om een nieuwe bestuurscultuur te kweken. Ook blijft het onduidelijk waarom een minderheidskabinet niet effectief zou kunnen zijn bij het aanpakken van problemen.
Het alternatief wordt eveneens niet uitgediept. NSC heeft straks een grote Tweede Kamerfractie maar nul Eerste Kamerleden. Dit maakt dat een regulier kabinet met NSC geen meerderheid in beide kamers zal hebben. De uitweg ligt voor de hand: BBB heeft sowieso een grote Eerste Kamerfractie. Je zou dus kunnen denken dat bij een meerderheidskabinet met NSC ook BBB aanschuift. Caroline van der Plas is sowieso voorstander van samenwerking met Omtzigt. Werkt dat in een coalitie met Timmermans?
Het gaat hier niet over, laat staan over de voor de hand liggende vraag waarom verkiezingsuitslagen überhaupt zo onvoorspelbaar zijn geworden. De grootste partij van een half jaar geleden is nu alweer de vijfde en de favoriet van nu bestond deze zomer nog niet. Waar komen deze bewegingen vandaan? Wat zegt dat over de politiek? Waarom blijven groepen burgers ontevreden? Kan de politiek daar wel iets aan doen? Is daar een gezamenlijk antwoord op te formuleren? Hoe dan?
Inhoudelijke implicaties
Zo’n gesprek zou enorme implicaties hebben voor de inhoudelijke dossiers die in Arnhem aan bod komen. We horen dat Omtzigt van de technocratie van de stikstofmodellen af wil. Timmermans wil boeren gaan helpen om de transitie door te maken. Dat wisten we natuurlijk allemaal al. De vraag is of deze zaken naast elkaar zouden kunnen staan, of boeren dan hun vertrouwen in de overheid terugkrijgen en hoe we überhaupt in de huidige technocratie zijn beland. Het gaat er niet over.
Migratie is ook zo’n voorbeeld. Omtzigt wil als richtgetal 50.000 migranten per jaar. Hier vallen zowel asielzoekers, studenten als arbeidsmigranten onder. Timmermans is het ermee eens dat arbeidsmigratie moet worden aangepakt. Lekker vaag. Wat moet er met de expats van ASML gebeuren? Wat zijn de consequenties van minder arbeidsmigranten voor de woningbouw? Moeten er minder seizoenwerkers komen zodat opnieuw boeren in de gordijnen worden gejaagd?
In een verdiepend gesprek zou je denken dat lijsttrekkers een niveautje dieper gaan, dat onderwerpen in samenhang worden besproken, dat de maatschappelijke onvrede daarbij wordt betrokken, dat op de geschiedenis van deze langlopende dossiers wordt gereflecteerd en dat lijsttrekkers echte interesse tonen in elkaars standpunten en daarop doorvragen. Dat gebeurt allemaal maar nauwelijks, want dit is een strak, traditioneel debatformat waarbij de regels vooraf vastliggen.
een gesprek?
De conclusie van deze avond lijkt te zijn dat GroenLinks-PvdA en NSC elkaar eventueel kunnen vinden in de agenda voor de nieuwe kabinetsperiode: bestaanszekerheid verbeteren, woningtekort verminderen, stikstofproblemen wegwerken, klimaatbeleid voeren en een betere bestuurscultuur ontwikkelen. Moderator Diana Matroos hoort weinig verschillen, zegt ze. Dat klopt, maar dat hadden we op basis van de verkiezingsprogramma’s ook wel kunnen concluderen.
Omtzigt ziet tussen hem en GroenLinks-PvdA met name problemen bij stikstof, migratie en kerncentrales. Zo zijn we eigenlijk weer terug bij het begin. In Arnhem geldt – net als bij ‘gewone’ debatten – het uitgangspunt dat het volstrekt logisch en vanzelfsprekend is dat dit de verschillen zijn. De constatering van politiek verschil zou natuurlijk het begin van een gesprek moeten zijn, niet per se het eindpunt. Zo’n gesprek zou pas echt vertrouwen geven dat er een nieuwe bestuurscultuur komt.
Beeld: Pieter Omtzigt en Frans Timmermans in gesprek onder leiding van Diana Matroos. Foto: Chris Aalberts.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.