Deze zomer is Hollandscheveld het decor van een bijzondere theaterproductie: wekenlang wordt hier het Boer Koekoek Spektakel gespeeld. Er zijn al meer dan twintigduizend mensen naar deze voorstelling over boerenopstanden komen kijken. Een tijdje geleden was er hoog bezoek: BBB-leider Caroline van der Plas vereerde de makers met haar aanwezigheid. Ook Tweede Kamervoorzitter Vera Bergkamp was erbij. Toch is deze voorstelling geen reactie op de opkomst van BBB, vertelt een medewerker me. 

De boerenopstand van de laatste jaren kent een historische voorganger: die van maart 1963 in dit dorp op steenworp afstand van Hoogeveen. Het gaat de makers om het zestigjarig jubileum van dit boerenprotest. De voorbereidingen voor deze productie begonnen al toen niemand ooit van BBB had gehoord. Toch moet je in Hollandscheveld continu aan Van der Plas denken. 

Boerenonvrede toen

Boeren voelden zich zestig jaar geleden bedreigd door het beleid van minister Mansholt, die inzette op schaalvergroting en mechanisatie. Vooral kleine boeren vonden dat dit beleid ze de nek omdraaide. Het Landbouwschap werd opgericht, een organisatie die boeren moest begeleiden naar hun nieuwe toekomst. Volgens ‘vrije boeren’ was er sprake van ambtelijke terreur en een poging hun levenswerk te vernietigen. Ze weigerden hun contributie te betalen. Dit leidde dikwijls tot gedwongen verkoop van hun land. 

In maart 1963 ging het Landbouwschap over tot ontruiming van meerdere boerderijen in Hollandscheveld. Het leidde tot een dagenlange uitbarsting van geweld. Een boerderij ging in vlammen op. Het was de eerste grote rel die via de televisie de huiskamers binnenkwam. De boeren trokken aan het kortste eind en de gehate schaalvergroting en mechanisatie kwamen er toch. Het is makkelijk een parallel te trekken met boze boeren nu, die wederom aan de vooravond van grote veranderingen staan. 

Politieke gevolgen 

Het gaat de makers niet om BBB, maar de parallellen liggen voor het oprapen. Destijds leverde de opstand in Hollandscheveld een politieke partij op. Een paar maanden later kwam de Boerenpartij met drie zetels in de Tweede Kamer. De partij bestond toen al een paar jaar. Boer Koekoek had zich ontwikkeld tot woordvoerder van de boeren. De Boerenpartij zou achttien jaar in de Tweede Kamer blijven en kon rekenen op een bredere achterban dan alleen de boerenstand. Zie de overeenkomsten met BBB nu. 

Waar kwamen de stemmen op Boer Koekoek vandaan? Die vraag is maar weinig onderzocht, waarschijnlijk omdat andere politieke ontwikkelingen uit deze periode – zoals de oprichting van D66 – alle aandacht opsoupeerden. Het meest opmerkelijke was dat een partij die opkwam voor boeren ook in steden soms wel tien procent van de stemmen wist te halen. Er was kennelijk sympathie voor de bedreigde boeren die oude waarden representeerden en streden tegen de bemoeizuchtige overheid. 

Historicus Koen Vossen denkt dat er twee interpretaties van de Boerenpartij bestaan. Je zou deze kunnen zien als reactie op de progressieve strijd van de jaren zestig. Boer Koekoek was een reactionair die streed tegen onontkoombare veranderingen. Toch ligt een andere interpretatie meer voor de hand: de Boerenpartij was de eerste rechts-populistische beweging van Nederland die zonder coherente ideologie de kloof tussen volk en elite onder de aandacht bracht.

Dat is precies wat Caroline van der Plas ook doet. De Boerenpartij ontwikkelde zich tot een bredere beweging. Allerlei conservatieve burgers sloten zich erbij aan. De partij werd langzaam minder agrarisch en meer algemeen populistisch. De partij zou altijd om Boer Koekoek blijven draaien, ook toen dat tot interne problemen leidde. Het blijft afwachten hoe het BBB zal vergaan, maar de overeenkomsten zijn inmiddels zo opvallend dat het logisch is dat Van der Plas toch maar even een kijkje kwam nemen bij dit theaterstuk. 

Een waar spektakel

Het is woensdagavond, maar de zaal zit bijna helemaal vol. Er kunnen duizend mensen in. Het publiek laat zich enigszins raden: er klinkt veel dialect en de bezoekers zijn wat ouder, vaak op een leeftijd dat ze zich Boer Koekoek nog net kunnen herinneren. 

Muziek en toneel wisselen elkaar in deze voorstelling af. Er gebeurt ontzettend veel: het publiek kijkt letterlijk naar een weiland inclusief ondergaande zon, waar een boerderij in brand vliegt en tractoren rondrijden. De makers benadrukken telkens de kloof tussen stad en platteland. Een vrouw illustreert de hypermoderne visie op landbouw die sterk technologisch geïnspireerd is. Die visie wordt niet altijd gedeeld, zo is de ondertoon. De traditionele landbouw wordt in de wielen gereden. 

We kijken naar scenes met Boer Koekoek, die de boeren in Hollandscheveld aanmoedigt hun contributie aan het Landbouwschap niet te betalen, terwijl hij deze zelf wel heeft voldaan. Koekoek is een hopeloze populist, zo is de suggestie, terwijl boeren ook een punt hebben: de politiek heeft een ongelofelijke hoeveelheid bureaucratie over ze uitgestort en dat levert allerlei familiedrama’s op. Zo krijgen we in Hollandscheveld meer sympathie voor de onvrede onder boeren, toen en nu.

Er dringt zich echter ook een vraag op: hebben populisten een alternatief? Naar het schijnt heeft Caroline van der Plas zich niet over de voorstelling uitgelaten. Rara waarom?

U kunt de voorstelling nog een week gaan bekijken. De informatie over de Boerenpartij is afkomstig uit dit artikel van Koen Vossen. Beeld: decor Boer Koekoek Spektakel. Foto: Chris Aalberts.

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.