Het lijkt een niche-thema maar dat is het niet: Amsterdam Nieuw-West. Hier wonen ongeveer evenveel mensen als in een stad als Den Bosch. Nieuw-West is de buurt waar Bas Kok opgroeide. Zijn ouderlijk huis is tien jaar geleden gesloopt, nog geen vijftig jaar nadat het werd gebouwd. Kok vraagt zich af waarom dat is gebeurd. Waarom moest deze flat in de Maassluisstraat tegen de vlakte en waarom was dit eveneens het lot van veel andere flats in Nieuw-West? In zijn boek Op een dag in Nieuw-West gaat Kok op zoek naar het antwoord. 

Deze vraag lijkt misschien niet zo belangrijk, zeker voor mensen van buiten Amsterdam. Toch is niets minder waar. Dit boek vertelt ons niet alleen veel over stedenbouw, maar ook over de staat van de multiculturele samenleving en de rol die de politiek daarin heeft gespeeld. Dat zit zo.

Een geografie van Amsterdam 

Ook bij niet-Amsterdammers is het vaak wel bekend wat Nieuw-West is: een buurt waar veel mensen niet willen wonen. Dit deel van Amsterdam staat bekend als een enclave van Nederlanders met een migratieachtergrond: Turken en Marokkanen. Nieuw-West staat tevens bekend om zijn criminaliteit en zijn slechte huizen. Als je kunt kiezen woon je liever ergens anders. Het is allemaal niet zo ingewikkeld: veel mensen die in Nieuw-West wonen hebben geen andere optie. 

Kok schetst in zijn boek hoe Amsterdam door de jaren heen is gegroeid. Ooit bestond de stad alleen uit de grachtengordel. De stad breidde zich stap voor stap uit. Na de Tweede Wereldoorlog kwam een grote uitbreiding naar onder andere Nieuw-West, het gebied dat nu ten Westen van de ring ligt. De buurten hier heten onder andere Geuzenveld en Osdorp. In Amsterdams bestuurlijk jargon is Nieuw-West een stadsdeel, een deel van de gemeente met eigen bestuurders die overigens maar weinig macht hebben. 

Kok verhaalt over het uitbreidingsplan dat uitging van een nieuw stedenbouwkundig concept. In de rest van de stad staan veelal gesloten woonblokken waar je omheen kunt lopen die in het midden een tuin hebben. In Nieuw-West bouwde men anders. De architectuur was modernistisch: eenvormige portiekflats met geometrische vormen, ingetogen kleuren en horizontale en verticale lijnen. Uniek is het wel. Kok schrijft: ‘De Westelijken Tuinsteden vormen het grootste aaneengesloten modernistische ensemble van Nederland.’ 

Verpaupering 

Bij de bouw symboliseerde Nieuw-West rationeel vooruitgangsdenken. Alles was gepland: straten, pleinen, verkeer, parken en winkelgebieden hadden allemaal hun eigen plek. Wonen, werken, recreatie en verkeer waren er losse, gescheiden functies. We weten inmiddels hoe het met dit concept is afgelopen: het wordt breed opgevat als totaal mislukt en sloop wordt gezien als de beste uitweg. Kok’s boek roept de vraag op hoe we kunnen verklaren dat dit deel van Amsterdam verpauperde. 

Nieuw-West was aanvankelijk een magneet voor Amsterdammers die een grotere, goedkope sociale huurwoning zochten. Al snel kwamen er steeds meer ‘buitenlanders’ wonen en ontstonden de eerste klachten. Veel oorspronkelijke bewoners trokken weer weg. Kok denkt dat er een zekere praktische logica zat in het gezamenlijk huisvesten van mensen met een migratieachtergrond: ze spreken dezelfde taal, hebben dezelfde gewoontes en hebben in de buurt hun eigen winkels. 

Kok laat zien dat deze praktijk geen bijzonder fenomeen is: ook in het buitenland zien we dit. Het is ook een traditie in Amsterdam, waar sommige buurten duidelijk voor rijke mensen zijn gebouwd – Zuid – en andere voor arme mensen: Zuidoost, Noord en Nieuw-West. Bij woningbouw is gelijkmatige spreiding van inkomens eigenlijk nooit een thema geweest. De bevolkingssamenstelling van Nieuw-West was nooit evenwichtig en dat heeft een directe relatie met de woningen die er staan: goedkope sociale huur. 

Beleid? 

Amsterdam wilde Turken en Marokkanen niet spreiden. Die praktijk was in Rotterdam geprobeerd maar al snel verboden. Bezwaren tegen het omgekeerde – concentratie – werden racistisch bevonden. Kok zegt het niet helemaal te hebben uitgezocht, maar het heeft er alle schijn van dat migrantengroepen naar Nieuw-West werden gedreven. Het is niet helemaal duidelijk of het politieke doel was hen hier te concentreren, maar het staat vast dat dit wel de uitkomst was.

Kok geeft een lesje stadsontwikkeling. De segregatie in Amsterdam gaat niet alleen over de huizen, maar ook over voorzieningen. Gymnasia, musea en dergelijke staan in stadsdelen als Zuid, waar de rijke bovenlaag woont. In Nieuw-West staat niets, behalve de zwaarbeveiligde rechtbank de Bunker, die in potentie alleen maar voor onveiligheid zorgt. Als je zo een stad ontwikkelt, is het niet raar dat de bevolking niet mengt. Mensen uit Zuid hoeven nooit in Nieuw-West te zijn, mensen uit Nieuw-West moeten altijd ver reizen voor de Pathé.

Het doet denken aan het verwijt aan Nederlanders met een migratie-achtergrond: ze integreren niet. Maar waarom is die segregatie er nou eigenlijk? Nieuw-West wordt vernieuwd, maar volgens Kok is nooit nagedacht waarom er verpaupering was. Men grijpt nu naar sloop als oplossing, maar in Buitenveldert staan dezelfde flats en die wijk is wél populair. Segregatie is – gewild of niet – de staande praktijk. Waar worden in Amsterdam momenteel nieuwe sociale huurwoningen gebouwd? 

Op plekken waar er al heel veel zijn. U mag raden waar. 

Beeld: boek van Bas Kok. Foto: Chris Aalberts. 

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.