Onaangenaam leesvoer voor Nexit- en Brexit-fans
Het was een drukte van jewelste in de hal van het Europees Parlement. Journalisten verdrongen zich rond Marine le Pen, destijds Europarlementariër, die onderweg was naar de plenaire zaal. Het was in mijn herinnering de ochtend na het Brexit-referendum en toevallig was ik in Brussel. Het Europees Parlement besprak de uitslag die velen niet voor mogelijk hadden gehouden. Le Pen was duidelijk in haar nopjes met de Britse beslissing die het begin van het einde van de EU moest inluiden.
In werkelijkheid was het referendum het begin van lange onderhandelingen. Hoe dat proces in zijn werk ging was voor buitenstaanders nauwelijks te volgen. We herinneren ons de Britse premier Theresa May, die een akkoord sloot over het vertrek, maar in haar eigen parlement de deksel op haar neus kreeg. Haar opvolger Boris Johnson kwam tot een overeenkomst waarvan iedereen de details allang weer is vergeten, als ze überhaupt ooit de media haalden. Nu is er een boek om al die details alsnog te leren kennen.
Inside the deal, how the EU got Brexit done van Stefaan de Rynck beslaat de periode waarin de onderhandelingen plaatsvonden. Het boek begint een paar dagen na het referendum en eindigt met de vraag wat de relatie van het Verenigd Koninkrijk met de EU voortaan kan zijn. De Rynck werkte in het team van hoofdonderhandelaar Michiel Barnier en daarmee hanteert dit boek het perspectief van de EU. Het gaat continu over de vraag of de EU en Groot-Brittannië hetzelfde tegen Brexit aankeken. Nee dus.
Niet voor Brexit-fans
Dit boek is geen prettig leesvoer voor de fans van Brexit en daarmee ook niet voor al die Nederlanders die graag een Nexit zouden zien. Het Verenigd Koninkrijk was de grote verliezer van deze onderhandelingen. De EU kreeg vrijwel alles waar men bij de start van de onderhandelingen op hoopte: een uittredingsovereenkomst, geen no-deal Brexit. De overeenkomst hield rekening met alle tijdens het lidmaatschap aangegane verplichtingen. Er kwam bovendien een bindend handelsverdrag voor in de plaats dat een gelijk speelveld garandeert.
De oorzaak van deze uitkomst laat zich enigszins raden: de EU was eensgezind en wist wat idealiter de uitkomst moest zijn. Het Verenigd Koninkrijk was politiek verdeeld en wist dat niet. Vaak kwam het land niet veel verder dan retoriek, zoals het idee dat de EU Brexit teniet wilde doen en dat Brussel Groot-Brittannië wilde straffen. Volgens De Rynck was dat niet zo: de EU nam de Britse beslissing voor kennisgeving aan en werkte verder conform deze nieuwe realiteit. De EU wilde Brexit niet, maar kon niets anders dan deze accepteren.
Toen het Verenigd Koninkrijk nog in de EU zat, kon het als lidstaat zeggen dat men zogeheten opt-outs wilde: Groot-Britannië wilde bijvoorbeeld niet meedoen aan de euro. Geen lidstaat kende zoveel uitzonderingen. Dit was een belangrijke reden om helemaal niet aan Brexit te beginnen, zeiden de tegenstanders destijds al. Groot-Brittannië had het beste van twee werelden en eigenlijk de minste reden van alle EU-landen om eruit te stappen. Na Brexit was alles opeens helemaal anders.
Een nieuwe positie
Door het besluit de EU te verlaten veranderde de positie van het Verenigd Koninkrijk fundamenteel. Het land werd in EU-jargon binnen afzienbare tijd a third country: geen onderdeel van de Unie en dus zonder enige macht over wat de EU vindt en doet. Dat was geen mening, maar de platte werkelijkheid. Opeens zat het Verenigd Koninkrijk niet meer aan tafel en dus veranderden zowel de belangen als de machtsbalans. Er gebeurde iets wat men in Londen niet had verwacht: de EU bleek enorm eensgezind.
In het Verenigd Koninkrijk bestond het idee dat men de EU uit elkaar kon spelen, omdat landen allemaal verschillende belangen en gezichtspunten hebben. Zo ging het dus niet. Individuele lidstaten hadden helemaal geen reden om de gezamenlijke standpunten te ondermijnen. Het Verenigd Koninkrijk had simpelweg niet meer zoveel te bieden aangezien het land zou vertrekken. Door samen op te trekken hadden de lidstaten maximaal effect op het Verenigd Koninkrijk op een manier die ze individueel nooit zouden hebben.
Het Verenigd Koninkrijk deed tijdens de onderhandelingen alsof men kon kiezen waar men wel en niet aan mee zou doen. De Europese regeringsleiders besloten vrijwel meteen dat dit geen optie is. EU-lidmaatschap moet verschil maken, anders kan de EU wel meteen ophouden te bestaan. Zo zagen zij de vier vrijheden – vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal – als een ondeelbaar geheel. Groot-Brittannië wilde wel vrij verkeer van goederen, maar niet van personen, want daar was de Brexit min of meer om begonnen.
Een surrealistisch verhaal
Het boek van De Rynck doet regelmatig surrealistisch aan: maandenlange omtrekkende bewegingen van Theresa May die de EU-positie niet leek te begrijpen en voorstellen deed die basale principes schonden. Begreep May de interne markt wel, vroeg men zich weleens hardop af.
Dit boek behandelt de vele thema’s die bij Brexit speelden, van burgerrechten van EU-burgers in het Verenigd Koninkrijk en vice versa, tot de financiële boedelscheiding, de Noord-Ierse grens en het gemeenschappelijk veiligheidsbeleid. De belangrijkste conclusie die de buitenstaander hieruit kan trekken is dat Brexit zulke omvangrijke effecten had dat ze bij het Britse referendum waarschijnlijk lang niet allemaal zijn besproken, laat staan doorzien. Dit boek suggereert dat dit ook voor Britse politici gold.
Het Verenigd Koninkrijk moet het voortaan in zijn eentje doen. De Rynck eindigt met een mooie vraag. Stel dat Groot-Brittannië niet zou bestaan en opeens uit het niets uit zee zou verrijzen op de huidige plek. Wat zou dit nieuwe land doen? Het meest logisch zou zijn dat Brussel het land uitnodigt om EU-lid te worden en dat het land concludeert dat toetreding helemaal in lijn is met de eigen belangen. Brexit heeft die logica doorbroken en nu zit iedereen op de blaren, maar in de eerste plaats de Britten zelf.
Moeten we nog woorden vuil maken aan de grenzeloze mogelijkheden van een Nexit?
Beeld: Inside the deal, how the EU got Brexit done van Stefaan de Rynck. Foto: Chris Aalberts.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.