Maarten Keulemans – vermaard wetenschapsjournalist van de Volkskrant – vindt het een goed boek en daarom is hij nu verdacht. Keulemans twitterde iets positiefs over De stikstoffuik: politici in de ban van de ecolobby van Arnout Jaspers. Meteen nemen velen hem niet meer serieus, zo lijkt het. Dit boek is een soort wetenschappelijke no-go-area waar een serieuze wetenschapsjournalist zich niet aan hoort te branden, zo lijkt de algemene mening. Er iets positiefs over zeggen is nog erger.

Hoe werkt de publieke opinie tegenwoordig? Er is in Nederland een stikstofprobleem en daarover bestaat maar één dominant verhaal: de agrarische sector stoot te veel stikstof uit en daarom gaat de natuur dood. Politiek gezien is dit allang niet meer het verhaal van de Partij voor de Dieren en GroenLinks. Alle middenpartijen steunen het, van links tot rechts. Alleen op de uiterste rechterflank is er kritiek en natuurlijk ook van BBB, die er min of meer de verkiezingen mee won. 

Dat laatste is reden met een open blik naar deze problematiek te kijken, zou je denken. Dat is precies wat Jaspers doet in De stikstoffuik. Maar zo gaat het in Nederland dus niet. We hoeven namelijk alleen maar te kijken waar Jaspers voor schrijft en dan hoeven we helemaal niet meer op zijn werk in te gaan. Zijn columns verschijnen bij Wynia’s Week, het online magazine van voormalig Elsevier-columnist Syp Wynia. Jaspers’ boek is uitgegeven bij de bijbehorende uitgeverij. Zullen we er maar over ophouden?

Een niet-deugend boek 

Ik waagde het deze zondag te twitteren dat ik dit boek een heldere tekst vind. De kritiek was niet aan te slepen. Rare Pavlov-reacties: dit boek is tot dusver door de meeste media genegeerd en hoewel het goed schijnt te verkopen, hebben de meeste mensen het natuurlijk niet gelezen. Ook zijn de meeste mensen geen expert op het gebied van stikstof. Als zij dit een slecht boek vinden, babbelen zij vooral een bepaalde consensus na die ze zelf inhoudelijk niet kunnen onderbouwen.

Verontwaardiging over rechtse politici en publicisten is vaak terecht, maar dit keer wordt het zelfs mij te dol. Het probleem van de hele stikstofkwestie is dat die over de hoofden van gewone mensen heen wordt gevoerd. Dat is bij discussies over bijvoorbeeld asielzoekers of referenda anders: daarbij weten mensen precies hoe het op hoofdlijnen zit en wat ze daarvan vinden. Bij stikstof is dat niet zo. Er wordt steeds geschermd met een wetenschappelijke consensus die de leek niet echt kan doorgronden. Ook ondergetekende niet. 

De vraag is of het grote publiek begrijpt wat stikstof is, wat het doet en hoe het beleid is vormgegeven. Ik durf de weddenschap aan dat de meeste mensen die boos zijn over het boek van Jaspers – of breder over BBB – dit allemaal niet kunnen uitleggen. Juist in zo’n situatie is het ontzettend nuttig dat journalisten over zo’n thema publiceren. Het is prima dat dat vanuit verschillende perspectieven gebeurt. Dat doet Jaspers en nog op een buitengewoon heldere manier ook. 

Ongemakkelijke vragen 

Het mooie van De stikstoffuik is dat dit boek vragen stelt die ook een leek heeft. De belangrijkste is: hoe kan het dat Nederland een stikstofprobleem heeft en het buitenland niet? Hoewel er in Vlaanderen iets soortgelijks aan de hand is, is de problematiek nergens zo groot als hier. Hoe kan dat? Jaspers laat zien dat dat niet komt door Europese regels, maar door de Nederlandse implementatie ervan. Dat is opvallend, want in rechtse kringen – noemde ik Wynia’s Week? – geeft men in de regel liever de EU de schuld. 

Er komt nog een vraag bovendrijven. In het Oosten van het land liggen natuurgebieden met te veel stikstof. Als zo’n gebied tegen de Duitse grens aanligt wordt het interessant. Nederlandse boeren moeten daar weg, omdat wij de natuur willen beschermen. Maar de boeren aan de andere kant van de grens mogen gewoon doorgaan met hun intensieve veehouderij, terwijl een groot deel van hun stikstof gewoon het Nederlandse natuurgebied in waait. Zou het schrappen van die Nederlandse boeren helpen? 

Nog zo’n vraag. De veehouderij moet volgens het hele politieke midden extensiveren. Minder dieren levert immers minder stikstof op. Biologische landbouw is een alternatief. Die levert minder producten op, maar boeren krijgen een hogere prijs. Zouden consumenten voortaan massaal die duurdere biologische producten aanschaffen? Of halen Albert Heijn en Jumbo straks goedkopere niet-biologische groente uit andere EU-landen, omdat we die sowieso niet kunnen weren? Is dit ‘perspectief voor boeren’?

Geen ontkenning 

De Pavlov-reacties op dit boek stellen continu dat Jaspers een ontkenner van de stikstofproblematiek is. Toch is het handiger boeken pas commentaar te geven als je ze gelezen hebt. In dit boek staat heel duidelijk dat stikstof negatieve gevolgen kan hebben voor de natuur, maar niet altijd en overal. Jaspers vertelt wat de gevolgen zijn: stikstof zorgt ervoor dat sommige planten sneller gaan groeien dan andere en dan zullen sommige soorten in de verdrukking komen. 

Niet iedereen vindt dat even belangrijk. Veel natuur is in Jaspers’ ogen wensnatuur: Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten brengen de natuur tegenwoordig terug ‘in de oorspronkelijke staat’, maar wat betekent dat eigenlijk? Is dat de natuur die in 1900 in Nederland voorkwam? Is het niet logisch dat nu de bevolking is gegroeid, er meer uitstoot en minder natuur is, vraagt Jaspers zich af. En hoe erg is het dat bepaalde natuur verdwijnt en dat ecosystemen zich aanpassen?

Voeg hier kritiek op het Aerius-stikstofmodel en de extreem strenge stikstofnormen aan toe en dan heb je een boek wat volgens sommigen niet geschreven mag worden. Maar het blijft een heldere tekst die vooral leest als beleidskritiek. Jaspers heeft gewoon een impopulaire mening. Of nou ja, het is ook de mening van de winnaar van de laatste verkiezingen, dus misschien dat de Pavlov-reacties op zo’n boek niet volstaan. 

Beeld: omslag De stikstoffuik.

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.