De Amerikaanse verslaggever Evan Gershkovich is gearresteerd in Rusland op verdenking van spionage voor de VS. Hij kan veroordeeld worden tot twintig jaar celstraf. Momenteel zit hij in voorarrest in de Lefortovo-gevangenis in Moskou. Gershkovich is correspondent voor The Wall Street Journal en schrijft veel over de Oekraïne-oorlog. Het is voor het eerst sinds het einde van de koude oorlog dat een Amerikaanse journalist in Rusland is gearresteerd. 

Er is alom internationale verontwaardiging over deze arrestatie, zowel bij de media als in de politiek. De vrije nieuwsgaring is in Rusland min of meer afgeschaft en kritische media zijn uitgeweken naar het buitenland. De media die achterbleven zijn veelal propagandakanalen. Als we hier meer over willen weten, moeten we luisteren naar Marina Ovsjannikova. Zij werkte voor zo’n propagandazender en werd wereldberoemd toen ze tijdens een live televisie-uitzending protesteerde tegen de oorlog in Oekraïne. 

Ovsjannikova schreef een boek over hoe het haar sindsdien is vergaan. Het kwam onlangs uit in een Nederlandse vertaling onder de titel No war: het indrukwekkende verhaal van de vrouw die het opnam tegen Poetin. We leren hoe het er bij de propagandazender Pervyj Kanal aan toegaat: de taak is een parallelle werkelijkheid te creëren waarbij het lijkt alsof de oorlog in Oekraïne een operatie is om de burgers in de Donbas te bevrijden van het wrede Oekraïense regime. 

Een propagandafabriek

Pervyj Kanal verspreidt alles wat in het nadeel van Oekraïne werkt. De zender heeft geen kritiek op de inname van de Krim en is niet verontwaardigd als Navalny wordt vergiftigd. Ovsjannikova kan het niet meer aanzien en loopt tijdens een nieuwsuitzending de studio in met een groot vel papier met de boodschap dat de oorlog moet stoppen. De actie duurt hooguit een paar seconden. Ze is zelf verbaasd dat ze het durfde. Ze dacht vooraf dat het haar sowieso niet zou lukken. 

Het protest maakt Ovsjannikova wereldberoemd: alle internationale televisiezenders zenden het uit. Ze wordt gearresteerd, maar het is haar al snel duidelijk dat ze niet de gevangenis in zal gaan. Dat zou haar een heldenstatus geven. Poetin heeft liever dat ze wordt vergeten. De autoriteiten verbieden de media haar achternaam te noemen. Later wordt ze het onderwerp van nepnieuws, namelijk dat ze een spion voor het Westen is. Ze vlucht en gaat voor het Duitse Die Welt werken. 

Die journalistieke carrière blijkt lastig. Ze komt Oekraïne niet binnen omdat men daar haar intenties niet vertrouwt. Waar Russen haar zien als een contact van de Britse ambassade, zien mensen in Oekraïne haar als handlanger van Poetin. Zo is dit boek niet alleen een illustratie van de problemen die journalisten in Rusland ondervinden, maar laat het ook zien hoe parallelle werkelijkheden ontstaan in de hoop kritische stemmen te vermorzelen.

Dat is Poetin overigens niet gelukt: Ovsjannikova verblijft inmiddels weer in Europa. 

Beeld: boek van Marina Ovsjannikova. Foto: Chris Aalberts. 

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.