Iedereen kon de interne spanningen bij JA21 mijlenver zien aankomen

Over anderhalve week is de ledenvergadering van JA21 en dat zou zomaar een spektakel kunnen worden. Er lekte een brief uit van kritische leden dat de partij moet democratiseren en een beginselprogramma moet opstellen. Sommige ondertekenaars werden vervolgens door het bestuur onder druk gezet om hun naam onder de brief weg te halen. Het is onduidelijk of ze dat hebben gedaan, maar het duidt in ieder geval niet op een open discussie, eerder op diepe interne problemen.
Bij JA21 praat iedereen alleen off the record en verklaringen spreken elkaar tegen. Het is opvallend dat meerdere zittende en vertrokken politici opeens willen praten. Dit wilde men in het verleden juist niet, zeker niet met ondergetekende. De plotselinge bereidwilligheid is vooral te begrijpen vanwege het wenkende perspectief dat JA21 een onbetekenende splinterpartij wordt in de schaduw van BBB. JA21 had zich dat natuurlijk andersom voorgesteld.
Ondanks alle tegenstrijdigheden in de verklaringen van insiders, zijn er drie stevige tendensen waar te nemen: binnen JA21 hebben nogal wat mensen een hekel aan elkaar, de onvrede over het partijbestuur is immens en er is stevige ruzie geweest in de aanloop naar de Provinciale Statencampagne. Die ruzie joeg ruim voor de verkiezingen de campagneleider weg, die inmiddels bij BBB werkt. Iedereen geeft elkaar ondertussen de schuld van de tegenvallende uitslag.
Onvrede stimuleren
De brief van de kritische leden toont het probleem dat velen al een tijdje zagen aankomen: JA21 is een uiterst los georganiseerde gelegenheidsconstructie waarvan je je kunt afvragen of die überhaupt kwalificeert als partij. Bij JA21 wordt vrijwel alles informeel geregeld door een klein groepje mensen en van interne democratie is geen sprake. Een gemeenschappelijke visie: idem dito. Het gevolg is nogal voorspelbaar: sluimerend conflict. Het gekke is: iedereen kon dit mijlenver zien aankomen.
Het beste voorbeeld is hoe JA21 de kandidaatstelling voor de provincies regelde. Er was nul transparantie over. De partijtop schermde met het feit dat JA21 geen ‘FvD-associatie’ meer wil hebben en dus stond iedereen die ooit vanuit die partij overstapte op achterstand, intimi uitgezonderd. Opeens begrijpen we waarom in Flevoland een ex-PVV’er lijsttrekker werd, in Overijssel iemand die ooit werd verkozen voor 50Plus en in Limburg een totale onbekende, terwijl goede ex-FvD’ers beschikbaar waren.
Een paar ex-FvD’ers werden met het smoesje over hun voormalige partijassociatie weggestuurd, andere ex-FvD’ers werden elders gewoon lijsttrekker, zoals in Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht. Bij hen kraaide er geen haan naar. Al dat gedoe over ‘een FvD-associatie’ bleek een gelegenheidsargument om van mensen af te komen. Statenleden zijn bij het grote publiek sowieso onbekend, dus er kan geen sprake zijn van welke associatie dan ook.
Pech voor Nicki Pouw
De personele wisselingen zijn niet zonder gevolgen. Eind 2020 was JA21 een snelle fusie van drie deels overlappende rechtse stromingen die zich voorheen binnen FvD bevonden: een Bolkestein-achtige no-nonsens VVD, een cultureel conservatieve beweging en een populistische anti-migratieclub a la de PVV. Kijk naar de laatste campagne en je weet dat die laatste stroming aan de winnende hand is. Het is helder welke leden het nakijken hebben: die op de cultureel conservatieve flank.
Zo komen we bij de kritische brief die onder andere door Kamerlid Nicki Pouw is ondertekend. Een voormalig JA21-politicus noemt de ondertekenaars zelfs ‘team-Nicki’. Intern zou men hen uitlachen omdat ze ‘hun baantje toch al kwijt zijn’. Dat klopt voor heel wat ondertekenaars: negen Statenleden onder de brief zijn weg en zeven van hen waren niet eens herkiesbaar. Campagneleider van de gemeenteraadsverkiezingen Marc Bokma is geen prominent en Jan Cees Vogelaar is nooit meer geweest dan Kamerkandidaat.
Bij nadere beschouwing is de lijst ondertekenaars nog zwakker. Eerste Kamerleden Bob van Pareren en Toine Beukering zijn weggepromoveerd naar respectievelijk het waterschap en de provincie. Europarlementariër Rob Rooken is onzichtbaar en zijn collega Rob Roos is bij de partijtop omstreden. Ze zullen beide in 2024 vrijwel zeker niet herkiesbaar zijn. Zo blijven slechts drie ondertekenaars over: Pouw, mede-Kamerlid Derk Jan Eppink en het Utrechtse Statenlid Stefan Berlijn. Tot zover ‘team-Nicki’.
Oude patronen
Op rechts is een traditie ontstaan van ondemocratische partijen en JA21 past daar feilloos in. Er was bij de oprichting zoveel haast dat men de statuten van Forum min of meer kopieerde en daarom vervangt het partijbestuur zichzelf, net als bij FvD. De oprichters wilden vooral geen extremistische gek als partijvoorzitter, want dat had Forum de das omgedaan. Dat lukte, maar verder kozen ze toch weer voor een structuur waarin het partijbestuur niet naar de rest van de partij hoeft te luisteren.
Als u dat niet gelooft: het partijbestuur is de eigen toezeggingen uit de vorige ledenvergadering niet nagekomen. Dat gebeurde al eerder: JA21 zei bij de oprichting dat er ledendemocratie zou komen, maar die kwam er niet. Allemaal logisch en voorspelbaar: het bestuur hoeft niet te luisteren en dus ook niet naar de eigen politici en ex-politici, ook niet als ze een kritische brief schrijven. Zouden de politici die intern onder druk staan en deels vertrokken zijn een andere koers kunnen afdwingen?
We weten het antwoord. Er is wel een probleem: het bestuur kan Pouw en Eppink lastig bij het grofvuil zetten, zoals men dat met allerlei Statenleden deed. Er zal dus wel een vage toezegging komen dat er alsnog partijdemocratie komt. Dat heeft dan weer veel weg van uitstel van executie.
Beeld: Nicki Pouw in de Tweede Kamer. Still van YouTube.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.