De gemeente Amsterdam deed moeilijk over deze fototentoonstelling, maar hij staat er deze dinsdag dan eindelijk toch. Voor de Stopera staan acht levensgrote foto’s van slachtoffers van de toeslagenaffaire, gemaakt door fotograaf Bert Teunissen, die in totaal honderd slachtoffers portretteerde. Er is inmiddels een boek over verschenen. De foto’s worden elk vergezeld met een citaat dat de diepe ellende van de slachtoffers illustreert en de ambtelijke code waaronder hun dossier bekend stond. 

De gemeente wilde deze tentoonstelling weren, want het zou een politieke uiting zijn, zegt een omstander. Nu zijn deze foto’s inderdaad tot stand gekomen met hulp van de SP, maar daarmee houdt het politieke karakter wel op. Het onrecht dat de slachtoffers is aangedaan staat allang vast en dus kan het geen kwaad alle voorbijgangers te wijzen op de gevolgen die politieke en ambtelijke beslissingen kunnen hebben. Zeker op een plek waar talloze politici en ambtenaren dagelijks passeren. 

Dertig mensen wonen dinsdagmiddag de opening van deze tentoonstelling bij. Naast de hoofdstedelijke SP-fractievoorzitter Remine Alberts zijn PvdA-wethouder Marjolein Moorman en SP-Kamerlid Renske Leijten van de partij. Alberts herinnert ons eraan dat dit de dag tegen racisme en discriminatie is en dat die begrippen onlosmakelijk met de toeslagenaffaire zijn verbonden. 

Diepe ellende 

Teunissen heeft wekenlang slachtoffers bezocht om ze te fotograferen. Steeds kwamen er verhalen los, vertelt hij. Slapen lukte hem al snel niet meer: verhalen over mensen die alles kwijtraakten, van hun baan tot hun huis, hun relatie en hun kinderen. De gefotografeerde honderd mensen zijn slechts een greep uit de vele duizenden mensen die iets soortgelijks is overkomen, voor wie de hel regelmatig wel tien jaar heeft geduurd en voor wie deze veelal nog helemaal niet ten einde is. Applaus voor Teunissen die hen een gezicht gaf. 

Moorman mag de tentoonstelling openen en zegt dat de overheid niet voldoende vertrouwen heeft in haar eigen burgers. Ze voegt er een probleem aan toe dat vaak onvermeld blijft. Niet alleen werden kinderen ten onrechte uit huis geplaatst, de affaire heeft óók blijvende schade veroorzaakt aan kinderen die niet uit huis geplaatst werden. Het schandaal heeft overerfbare gevolgen gekregen. Moorman prijst Renske Leijten voor haar inspanningen om de affaire aan het licht te brengen. Applaus. 

Leijten noemt de overheid wantrouwend naar mensen die geen kant op kunnen. Ze denkt dat dit weer kan gebeuren en dat je dit je ergste vijand niet toewenst. Ze heeft geen zin om te praten over de stroperige afhandeling van de affaire, want dat is een Haags probleem. Hier in Amsterdam benadrukt ze liever dat er in de hoofdstad honderden slachtoffers zijn en dat velen hen hebben laten stikken. Teunissen vult aan dat de slachtoffers hem vertelden dat werkelijk niemand naar ze wilde luisteren. 

Een gesprek

Dat lijkt inmiddels misschien veranderd, maar dat is maar schijn. In De Balie wordt dezelfde avond de documentaire Alleen tegen de Staat van Stijn Bouma vertoond. Hierin komen vijf slachtoffers aan het woord. Het is de inleiding voor een gesprek met slachtoffers, waarvan er een tiental naar De Balie zijn gekomen. Dit suggereert weliswaar dat er inmiddels oog is voor hen, maar niets blijkt minder waar. In de documentaire zegt een vrouw dat veel mensen de affaire zat zijn: ze kennen de verhalen nu wel. 

De documentaire – die in september 2021 op televisie was – eindigt met de situatie toen, die een luide echo krijgt in het gesprek. Er is eigenlijk niets of zo goed als niets hersteld. Kinderen die uit huis zijn geplaatst zijn niet terug, slachtoffers zijn niet uit de schulden en kinderen ondervinden nog dagelijks de gevolgen. Een van de slachtoffers verzucht dat het jarenlange leed überhaupt niet meer goed te maken valt. Eerst vertrouwde ze erop dat het nog goed zou komen, maar die hoop is vervlogen.

We horen een ambtenaar zeggen dat er bij de afhandeling willekeur, onwil en gebrek aan samenwerking is. De bestuurders en ambtenaren die het moeten oplossen staan ver van de slachtoffers af en missen invoelingsvermogen. Een vrouw denkt dat het ontmoedigingsbeleid is. Renske Leijten zegt dat de herstelprocedure voor elke casus ook in één dag zou kunnen plaatsvinden. Dat is al uitgetest en het werkt. Het is alleen nog aan de politiek om dit af te dwingen. Cynische reacties uit de zaal.

Begrijpelijk. Wat zou het mooi zijn als de politiek laat zien dat dit cynisme dit keer onterecht is. 

Beeld: fototentoonstelling bij de Stopera. Foto: Chris Aalberts. 

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.