De voedingsbodem voor de BBB-proteststem is nog lang niet weg

De volgorde is een beetje vreemd: ruim voor de verkiezingen kwam een boek uit met een verklaring voor de BBB-winst: Blauw wit rood van Karel Smouter. Hij was een tijdlang NRC-correspondent voor Oost-Nederland, een functie die ontzettend veel zegt over deze krant. Zonder Smouter wist NRC kennelijk niets over alle gebieden ten oosten van Utrecht. Dit boek leert ons waarom men in deze ‘verre uithoek’ van Nederland boos en gefrustreerd is en draagt er oplossingen voor aan.
Smouter had als correspondent de onvrede al heel vroeg door, zo blijkt. In de inleiding leren we hoe Farmers Defence Force is ontstaan: als appgroep van boeren die elkaar op de hoogte hielden van acties van dierenactivisten die stallen bezetten. De boeren moesten wel: de politie is in deze contreien in geen velden of wegen te bekennen. We leren hoe deze appgroep het begin was van een beweging die eindigde in massale demonstraties met trekkers.
Zo komt ook Caroline van der Plas in beeld, ergens in 2019, als ze nog columnist is bij landbouwbladen en boeren laat twitteren over hun werk. Ze is dan al met de voorbereidingen bezig voor wat nu BBB is. Zo komen verschillende stromingen in beeld: de opstart van een boerenpartij, de ambtelijke wereld van landbouwoverlegclub LTO, boeren die actie willen voeren maar niet contraproductief willen overkomen en hun collega’s die de beuk erin willen gooien.
Drie brandhaarden
Volgens Smouter is er meer op de wereld dan alleen stikstof en dus kijkt hij naar de bredere oorzaken van de onvrede. Dat zijn er drie: het is de vraag van wie de Nederlandse identiteit is, wie zeggenschap heeft over het landschap en wie er mee mag doen aan het publieke debat.
Smouter ontwaart een cultuuroorlog, waarbij de progressieve grote steden tegenover het platteland staan. In Gelderland en Overijssel leeft het idee dat men niet voor vol wordt aangezien. Het is moeilijk deze mensen ongelijk te geven, want het simpele bestaan van een correspondent Oost-Nederland toont aan dat ook NRC dit deel van het land eigenlijk ziet als tweederangs gebied.
In de media en het maatschappelijk debat domineren stemmen uit de Randstad en komt de rest van Nederland er bekaaid vanaf. Bij visies op het landschap gaat het net zo: in de grote steden domineert GroenLinks met het idee dat de natuur moet worden beschermd of hersteld, terwijl op het platteland het besef veelal is dat de oorspronkelijke natuur allang niet meer bestaat, dat de natuur die we kennen het product is van de mens en dat de mens dus boven de natuur staat. Niet andersom.
De grote vraag is hoe nu verder. Smouters eerste idee is het sterkst: diversiteit bestaat en dus moet je depolariseren door elkaar te tolereren. Hou op met clichématige beelden over en weer en accepteer dat er meerdere wereldbeelden bestaan. Voor de Randstedelingen: nee, het stedelijke, groene en progressieve wereldbeeld van GroenLinks is niet de enige logische uitkomst van de geschiedenis.
Nog geen oplossing
Goede analyse, maar dan gaat het aan het einde toch nog mis. Smouter vervolgt dat er duurzame transities moeten plaatsvinden en dat het beleid inmiddels zo is vormgegeven dat er helemaal geen speelruimte meer is om iets anders te doen dan het fors reduceren van bijvoorbeeld stikstof. Zijn oplossing is de democratie verduurzamen. Hij schrijft:
‘De evenwichtsoefening die bestuurders en beleidsmakers in deze eeuw te wachten staat is om het geloof in de democratie intact te houden, terwijl ze tegelijkertijd de duurzame doelen gerealiseerd dienen te krijgen.’ (pag. 148)
Volgens Smouter kunnen democratische innovaties uitkomst bieden, zoals lokale burgerberaden. Burgers moeten met elkaar in gesprek hoe duurzame doelen gerealiseerd kunnen worden. Goed punt, want er wordt veel over in plaats van met het platteland gepraat. De vraag is vervolgens wel hoe open zo’n burgerberaad is. Smouter reproduceert het probleem waarmee hij begon: de stedelijke progressieve elite wil zo snel mogelijk alles duurzaam hebben, maar er bestaan ook mensen die vinden dat het wel een tandje minder kan.
Zij mogen straks wel aan een burgerberaad meedoen, maar mogen niet zeggen dat de stikstofemissies voorlopig rustig door kunnen gaan. Hun argument dat de warme sanering van de veehouderij binnen tien jaar sowieso een feit is, telt niet. Rara zou deze democratische vernieuwing BBB de wind uit de zeilen nemen?
Beeld: boek van Karel Smouter. Foto: Chris Aalberts.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.