Afstand nemen van Forum (10) – Een herhaling van zetten?
Dit is het laatste deel van een serie over de Provinciale Statenleden van Forum. Lees de hele serie hier.
In maart 2019 werden 86 Statenleden namens FvD verkozen. In dit essay ging het om de vraag hoe het hen is vergaan. Hadden ze vooraf kunnen inschatten hoe hun politieke loopbaan zou verlopen? Het antwoord op die vraag is: grotendeels wel.
Kandidaten lieten zich tijdens de campagne niet zien, hadden niet meegeschreven aan hun eigen programma, hadden niet of nauwelijks een beeld van hun eigen partij en ook niet van het Statenwerk. Ze kenden elkaar niet, kenden de leiding van hun partij niet en hadden geen inhoudelijke training voor het Statenwerk gehad. Ze schikten zich in een ondergeschikte rol waarbij ze nauwelijks iets hoefden te doen en dachten nauwelijks na wat hun eigen rol in de Provinciale Staten zou kunnen of moeten zijn.
Dat was wel zo makkelijk, want dan hoefden ze de controversiële standpunten van Forum nooit uit te leggen. Dat deed de partijleiding wel. Die had ook helemaal geen zin in kandidaten die het hoogste woord zouden voeren, de koers verleggen en uitgebreid in de media komen. Dat was alleen maar lastig en zou slechts de kans op ruzie en slechte publiciteit vergroten.
Slecht voorbereid
Als Statenleden zo slecht voorbereid aan een politieke carrière beginnen, is dat vragen om ongelukken. Om echt het verschil te maken had Forum in de provinciale coalities moeten komen. Dat gebeurde aanvankelijk alleen in Limburg. Dat was verklaarbaar: de Statenleden waren politiek onervaren en onvoldoende geëquipeerd om de coalitie-onderhandelingen tot een goed einde te brengen.
De keuze was dus snel gemaakt: de oppositie was een veiligere plek om met het politieke handwerk te beginnen. De ervaringen in Limburg lieten dat eveneens zien. Daar kwam Forum wel in de coalitie, maar het bleef onduidelijk wat dat echt veranderde.
Een jaar later gebeurde hetzelfde in Noord-Brabant: daar kwam FvD zelfs in een coalitie waarmee van het Forum-geluid – bv. tegen de energietransitie – niets overbleef. Beide coalities waren geen lang leven beschoren en zo werd de oppositie min of meer de vaste plek van Forum in het politieke landschap. In de oppositiebankjes leerden Statenleden dat het makkelijk is dingen te roepen, maar dat iets veranderen ontzettend moeilijk is.
Meer politieke ervaring had de Statenleden voor allerlei beginnersfouten kunnen behoeden. Dat geldt ook voor hun aansluiting bij Forum zelf. Critici hadden hen talloze keren gewaarschuwd om niet met Baudet in zee te gaan, maar niemand wilde luisteren. Het past bij het soort organisatie dat Forum is geworden: een sektarische club waar iedereen blind achter de leider aanloopt, niemand hem tegenspreekt en nooit twijfel uit over de koers. Dat die al snel na de verkiezingen van 2019 veranderde, was intern onvoldoende onderwerp van gesprek.
Een blik op 2023
Dit is wat altijd gebeurt binnen sektes: leden uiten geen openlijke twijfel en zo blijft de massa achter de leider staan, al hebben individuele leden wel hun bedenkingen. Zij spreken zich – op een enkele uitzondering na – pas echt uit als een prominent lid dat doet. Bij Forum was dat Annabel Nanninga. Pas toen zij openlijk kritiek had, kwam ook de rest van de partij in beweging. Henk Otten had weliswaar al eerder verteld hoe de vork in de steel zat, maar hij deed dat te vroeg: veel FvD’ers hadden in april 2019 nog niet door dat het helemaal de verkeerde kant op ging. Dat zou nog anderhalf jaar duren.
Zal het de komende vier jaar beter gaan? Het politieke landschap op rechts ziet er heel anders uit dan in 2019. Inmiddels zijn er twee rechtse partijen aan het politieke spectrum toegevoegd: BVNL en JA21. Veel politici van vier jaar geleden zijn weg: meer dan de helft van de Statenleden die overstapten naar JA21 zijn niet herkiesbaar en veel politici die bij FvD bleven gaan stoppen: ze zijn niet meer verkiesbaar of staan op een onverkiesbare plek.
Op rechts zijn partijen nooit zuinig geweest op hun politici, waardoor er niet of nauwelijks ervaring wordt opgebouwd. Dat is vooral een probleem voor kiezers, die denken dat ze op een partij stemmen die in hun provincie de plaatsing van windmolens onmogelijk gaat maken of een correctief referendum gaat invoeren.
We hebben de afgelopen jaren kunnen zien dat zij steeds weer teleurgesteld raken, omdat rechtse partijen – naast talloze andere problemen – steeds weer heel veel onervaren mensen aandragen. Zo is de kans dat er ooit iets verandert klein. Het voordeel is dat er altijd ontevreden kiezers blijven die op deze partijen kunnen stemmen, omdat er niet naar ze zou zijn geluisterd. Het zou logischer zijn als die kiezers hun eigen politici eens op hun functioneren aanspreken.
Afrekenbaar?
Zijn deze politici echt afrekenbaar? Over de lichting Statenleden uit 2019 kunnen we kort zijn: de meesten weigeren verantwoording af te leggen. Dat verbaast niet want ze functioneren in een partijstructuur waarbinnen verantwoording niet wordt gewaardeerd. Leden hebben niet of nauwelijks macht om de partijkoers te wijzigen of partijgenoten op hun daden af te rekenen. Ze mogen alleen applaudisseren voor de politieke leiding.
Zo zal Thierry Baudet nooit worden bevraagd waarom hij zijn eigen partij in een paar jaar tijd kapot maakte. Leden – of politici – stellen geen vragen en als ze die wel stellen, merken ze al snel dat dat ongewenst is. Als het ze niet bevalt, kunnen ze immers hun lidmaatschap opzeggen.
Dit geldt niet alleen voor Forum: ook BVNL en JA21 werken hiërarchisch zodat van interne verantwoording geen sprake is. Afsplitsingen liggen daarom voor de hand: er is niet of nauwelijks ruimte voor het accommoderen van inhoudelijke meningsverschillen. De Statenleden kunnen – ook na de Provinciale Statenverkiezingen – nooit tegen de partijleiding zeggen dat ze het oneens zijn met de koers. Ook staan ze nooit voor een ledenvergadering die hen het vuur aan de schenen legt over hun prestaties.
Het is algemeen bekend dat de PVV een eenmanspartij is en daarmee geen interne democratie kent. Forum kent deze eveneens niet. JA21 en BVNL modelleren zich naar FvD, al zegt JA21 de partij te willen democratiseren. De eerste mogelijkheid daartoe zou direct voor dat doel worden aangegrepen, zo beloofde JA21 ooit, maar daarvan is niets meer vernomen.
Daarom zijn er nu geen twee maar vier ondemocratische partijen op rechts. Het gevolg laat zich raden: als kandidaten bij de ene partij bot vangen, wagen ze een gokje bij de andere. Met name bij BVNL zien we hier veel voorbeelden van. Politici op deze flank hebben alleen vertrouwen van de partijtop nodig en een partij die met een landelijke campagne stemmen binnenhaalt. Zo kunnen ze zich jarenlang aan publieke verantwoording onttrekken.
Er ontstaat een circuit van politici die op basis van persoonlijke relaties partijen vormen, niet omdat het partijen zijn die inhoudelijk iets toevoegen aan het politieke spectrum. Deze worden niet professioneler, bouwen geen ervaring op en leiden ook nieuwelingen niet op. De kans is groot dat men steeds weer vanaf een nulpunt begint, precies wat JA21 nu in veel provincies doet. Wat de rechtse kiezer daaraan heeft is een raadsel.
Een nieuw begin?
Komt er ooit een stabiele, nette, realistische en constructieve partij rechts van de VVD, die extremisme buiten de deur weet te houden? Vooral JA21 zegt die partij te willen zijn, maar de voortekenen zijn slecht. Hier zitten – net als bij BVNL – politici die lang bij FvD bleven terwijl ze het extremisme van Baudet allang hadden kunnen onderkennen.
We weten niet of deze Statenleden de problemen van FvD oprecht niet zagen, ze wel zagen maar relativeerden of zich er terdege van bewust waren en ze toch ontkenden, uit opportunisme of omdat ze het er gewoon mee eens waren. Ook die verantwoording ontbreekt en dat zal zo blijven. Hoe het ook zit, het toont sowieso de ongeschiktheid aan voor welke vertegenwoordigende functie dan ook en het past zeker niet bij partijen die een alternatief willen zijn voor concurrenten die heulen met extremisme.
Politici van partijen die duiken voor de vraag wat hun eigen rol binnen FvD is geweest, zullen in de toekomst bij lastige vragen hetzelfde doen. Als ze destijds niet in staat waren extremisme te erkennen en daar afstand van te nemen, waarom zouden ze dat in de toekomst wel kunnen?
Dit is het tiende en laatste deel uit de serie Afstand nemen van Forum.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.
Beeld: kandidatenavond JA21.