Afstand nemen van Forum (8) – Vorm gelegenheidscoalities
Dit is het achtste deel van een serie over de Provinciale Statenleden van Forum. Lees de hele serie hier.
Wybren van Haga toert door het land. Hij heeft een eigen partij opgericht onder de naam BVNL: Belang van Nederland. Hij splitst vlak na de Tweede Kamerverkiezingen van maart 2021 af en probeert sindsdien een alternatief te zijn voor Forum. Zijn belangrijkste probleem: zijn partij is totaal onbekend. De concurrentie is hevig. Overal waar Van Haga komt maant hij de aanwezigen om actief te worden, op welke manier dan ook.
BVNL is op zoek naar kandidaten, want Van Haga wil in maart 2023 overal aan de Provinciale Statenverkiezingen meedoen. In sommige provincies is dit makkelijker dan elders: soms heeft de partij al Statenleden die met Van Haga zijn meegegaan naar BVNL, zoals in Gelderland en in Noord-Brabant. Elders heeft Van Haga het een stuk moeilijker.
Bij een partijbijeenkomst in Elst staat Van Haga op een golfbaan. Het evenement vindt plaats in een winkel met golfkleding voor de beter verdienende bovenlaag. Dat blijkt ook het publiek te zijn: mensen die er tiptop uitzien, niet kijken op een euro meer of minder, een flinke auto rijden en graag een goed wijntje drinken. De boodschap van Van Haga slaat hier prima aan: BVNL is een klassiek liberale partij, horen we. De overheid is bezig de vrijheid te beknotten en dat vindt Van Haga een vorm van communisme. Het verder belasten van vermogens is uit den boze, zegt hij, want dat is een vorm van diefstal.
Van Haga wordt geïnspireerd door politici als Bolkestein, Verdonk en de Republikeinen in de VS. Het verschil met de VVD is dat die partij ‘collectivistisch liberaal’ is geworden, aldus Van Haga: individuele vrijheid delft steeds vaker het onderspit als gevolg van ‘totalitaire trekken’ zoals stikstofregels.
Meer fans
Van Haga blijkt meer fans te hebben. Er zijn ook corona-wappies. Ze stellen vragen over het World Economic Forum en Klaus Schwab, de man die door Thierry Baudet wordt beschuldigd van het initiëren van The Great Reset. Van Haga houdt de zaal voor dat ook in het corona-dossier sprake is van totalitarisme. Hij maakt grapjes over de corona-maatregelen, zegt dat de wetenschap hem inmiddels gelijk geeft en dat de coronamaatregelen sowieso een te grote inbreuk hebben gemaakt op de individuele vrijheid. Er was veel sociale druk om de maatregelen te volgen, maar hij piekerde er niet over erin mee te gaan.
Er blijken al snel meer verbanden met de wappies: hun voorman Michel Reijinga is eventmanager en Raisa Blommestijn heeft meegeschreven aan het partijmanifest.
In Elst worden concurrerende partijen niet of nauwelijks genoemd. Alleen kritiek op de VVD klinkt luid en duidelijk. Dit is immers de partij waar populistisch rechts altijd veel kritiek op heeft. De moeilijkste vraag blijft buiten beeld: waarin verschilt BVNL van andere FvD-afsplitsers en dan met name van JA21? Waarom zitten de aanwezigen bij Van Haga en niet elders? Waarin zijn ze anders dan Forum?
Van Haga heeft het moeilijk het verschil met JA21 uit te leggen: de partij van Joost Eerdmans zou christelijker zijn, maar dat klopt niet, want conservatieve christenen zijn in de top van beide partijen te vinden. Het antwoord is eenvoudiger: beide partijen zijn het product van de FvD-geschiedenis. Politicologen noemen dat pad-afhankelijk: hun ontstaan is alleen te begrijpen door de geschiedenis. Dat is fundamenteel anders dan partijen met verschillende ideologieën. Waar afsplitsers van Forum terechtkomen is een functie van het moment, veel minder van de inhoud.
GO – Groep Otten
De eerste afsplitsing ontstaat al in de zomer van 2019, als partijbestuurder Henk Otten uit FvD wordt gezet. Hij neemt twee Eerste Kamerleden mee: Jeroen de Vries en Dorien Rookmaker. Er voegen zich in korte tijd nog drie Statenleden bij de partij: Robert Baljeu is uit de Noord-Hollandse Forum-fractie gezet en was voorheen al bij de opbouw van de partij betrokken. Ook Cornelis van den Berg(Flevoland) en Caroline Persenaire (Zuid-Holland) sluiten zich aan.
Zo ontstaat een eerste FvD-alternatief bestaande uit mensen die vinden dat FvD te extreem wordt en zich boos maken over de manier waarop Otten is behandeld. Het zijn de enigen die consequenties verbinden aan het feit dat Forum zonder gedegen onderzoek Otten uit de partij heeft gezet.
Het probleem van de Groep Otten – GO – laat zich raden: de partij zit niet in de Tweede Kamer en mist daardoor het belangrijkste platform dat publiciteit genereert. GO komt nooit in opiniepeilingen voor. Wel is het in het eerste jaar een vluchtheuvel voor iedereen die weg wil bij FvD en ergens bij wil blijven horen: in Overijssel sluit Chilion Snoek zich aan en in Zuid-Holland Ewald Kegel. Dorien Rookmaker gaat na een tijdje naar het Europees Parlement waardoor GO ook in Brussel is vertegenwoordigd.
Publicitair helpt het niet. De enige keer dat Otten publiciteit krijgt is door zijn samenwerking met de voormalige 50Plus-leider Henk Krol. Ze werken korte tijd samen maar krijgen ruzie. Daarna schrompelt GO ineen: Chilion Snoek gaat zonder GO verder, Ewald Kegel gaat terug naar FvD en Dorien Rookmaker en Cornelis van den Berg vertrekken in stilte. Alleen de mensen van het eerste uur blijven over.
JA21
Eind 2020 stappen tientallen FvD-politici op, inclusief vele Statenleden, vanwege het antisemitisme in de jongerenbeweging en de partijtop. Dit creëert voor een aantal weglopers een acuut probleem: ze zijn partijloos geworden terwijl de verkiezingen voor de Tweede Kamer naderen. Een deel van hen stond zelfs al op de kandidatenlijst van Forum en zou vrijwel zeker zijn verkozen.
Zo ontstaat een gelegenheidscoalitie: een nieuwe partij van vrijwel uitsluitend oud-FvD’ers, bedacht aan de keukentafel van Annabel Nanninga. Zij komt met Joost Eerdmans tot het ‘Juiste Antwoord’. Vooral afgesplitste Statenleden uit Noord-Holland, Zuid-Holland, Utrecht, Flevoland en Drenthe sluiten zich aan, net als de afgesplitste Eerste Kamerleden en Europarlementariërs. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van maart 2021 haalt JA21 drie zetels.
JA21 praat niet met GO over samenwerking: de doelen van de partijen zijn weliswaar grotendeels hetzelfde, maar de onderlinge relaties zijn stuk. De mensen van JA21 hebben anderhalf jaar eerder geaccepteerd dat Otten zonder reden door de mangel werd gehaald. Ze steunden hem niet en dus wil Otten niet meer met ze samenwerken.
Andersom wil JA21 dat ook niet met Otten: hij leidde Forum met harde hand en daar heeft men bij JA21 geen zin meer in. Dat doet men liever zelf: net als FvD is JA21 geen democratische partijorganisatie. De partij heeft een structuur waarbij het partijbestuur zichzelf vervangt en niet door leden wordt gekozen, net als bij Forum. Ook de partijtop van JA21 hoeft zich dus niet echt aan leden te verantwoorden. JA21 belooft die constructie te wijzigen, maar daar komt niets van terecht. Een belangrijk verschil met Forum is dat er weliswaar een niet-democratische structuur is, maar dat er geen overlap is tussen het partijbestuur en de Tweede Kamerfractie. Zo zijn er toch enige checks and balances.
Of deze gelegenheidsconstructie standhoudt, staat nog te bezien. Het programma van JA21 lijkt opvallend veel op dat van FvD met kritiek op migratie, de EU en de energietransitie. Wel is de aanpak breder met aandacht voor de menselijke maat in de publieke sector, kleinere klassen en zorg. Inmiddels is de focus zelfs nog breder: JA21 doet voorstellen voor de koopkrachtcrisis en de hoge energierekening.
De partij wil een gematigde variant van FvD zijn zonder extremisme. De partij laat daarom niet alle weggelopen FvD’ers toe. Een voorbeeld is FvD-Kamerkandidaat Eva Vlaardingerbroek, die te extreem zou zijn en alleen om opportunistische redenen bij Forum zou zijn vertrokken. Ook het Zeeuwse Statenlid Eelco van Hoecke is enige tijd aangesloten maar vertrekt alweer snel. Dat maakt JA21 echter nog geen consistent geheel. Een oud-medewerker zegt dat de partij feitelijk twee stromingen kent: de sociaal-conservatieve met een licht religieuze ondertoon en een liberale die vooral bezig is met migratie. Een warm bad is JA21 ook al niet: veel van de overgestapte Statenleden zijn in 2023 niet herkiesbaar.
BVNL
Toen sommige FvD’ers afsplitsten en JA21 werden, bleven anderen bij Forum achter, maar die zouden soms later alsnog vertrekken. Wybren van Haga, Olaf Ephraïm en Hans Smolders bleven op de kandidatenlijst voor de Tweede Kamer staan en werden verkozen. Al een paar weken na de verkiezingen vertrokken ze en namen enkele Statenleden mee. Ze vonden dat FvD te veel een partij voor ophef was geworden die niet echt zaken wil veranderen. Zo ontstond BVNL. De partij deed met enig succes mee aan de verkiezingen voor de gemeenteraden in maart 2022, toen men in een tiental gemeenten een of meer zetels haalde.
Het inhoudelijke onderscheid tussen BVNL en JA21 is vooral duidelijk bij corona. JA21 is kritisch over het corona-beleid, maar probeert zich meestal verre te houden van complottheorieën en medische desinformatie. Van Haga doet dat niet: hij werd in 2022 met voorkeursstemmen in de Tweede Kamer gekozen, juist omdat de corona-wappies een belangrijke doelgroep van hem zijn. Het is niet duidelijk of dit ook structureel de doelgroep van de nieuwe partij is.
BVNL lijkt de corona-kritiek te herformuleren als een te grote bemoeienis van de overheid met de privésfeer. Dit sluit aan bij tweede doelgroep die ook kritiek heeft op te veel overheid: ondernemers. Zo presenteert BVNL zich als klassiek liberale partij voor een kleine overheid, een label waar JA21 geen gebruik van maakt.
Ook voor BVNL geldt dat de partij is ontstaan door een afsplitsing op een specifiek moment. De politici kunnen niet goed door een deur met die van JA21. Daar had men kritiek op het antisemitisme bij FvD en de latere BVNL-politici bagatelliseerden dat. Van Haga werkte zelfs mee aan een rapport dat probeerde de partij ervan vrij te pleiten. BVNL vindt dat de politici van JA21 te snel oordeelden, Baudet voor de bus gooiden en niet loyaal waren. Ook klinkt de kritiek dat zij probeerden een coup te plegen en wegliepen toen dat mislukte. JA21 suggereert netjes te zijn, maar het zijn vooral opportunisten, zo is het idee.
Inmiddels is Van Haga een vluchtheuvel geworden voor mensen die bij elders zijn weggelopen of niet herkiesbaar waren, zoals oud-senator René Dercksen en oud-Kamerlid Roy van Aalst, beide voorheen van de PVV.
Regionale splinters
Bij alle FvD-afsplitsingen is de vraag of ze in staat zijn kiezers aan zich te binden en inhoudelijk onderscheidend te zijn. Sommige Statenleden wilden niet nogmaals aan een avontuur beginnen en hielden daarom in eerste instantie afstand van de landelijke afsplitsingen. In maar liefst vier provincies zijn zo onafhankelijke fracties ontstaan.
In Zeeland richten Robert Brunke en Robert Koevoets ProZeeland op. De samenwerking is geen lang leven beschoren: er ontstaat ruzie en alleen Brunke gaat met de partij verder. Henk Scholtz begint Ons Groningen en Chilion Snoek gaat samen met oud-Statenlid Fred Kerkhof van 50Plus verder als Mooi Overijssel. De grootste regionale fractie zien we in Limburg, waar vier afsplitsers Samen voor Limburg beginnen.
Bijna alle regionale afsplitsingen zijn binnen de kortste keren weer verleden tijd. ProZeeland gaat op in BVNL, Henk Scholtz is in 2023 kandidaat voor BBB, Fred Kerkhof wordt lijsttrekker van JA21 en Chilion Snoek stopt met het Statenwerk. Samen voor Limburg heeft zich een paar maanden voor de verkiezingen bij JA21 aangesloten, maar vertrekt daar weer na onenigheid over de kandidatenlijst. De fractie neemt vervolgens weer de oude naam aan, maar de toekomst is inmiddels ongewis.
Dit is het achtste deel uit de serie Afstand nemen van Forum. Lees hier deel 9.
Beeld: BVNL-kandidaten in Flevoland. Foto: Chris Aalberts.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.