Afstand nemen van Forum (7) – Vertrek met het team
Dit is het zevende deel van een serie over de Provinciale Statenleden van Forum. Lees de hele serie hier.
De Statenleden trekken geen grens, maar Annabel Nanninga doet dat wel. Als er bij JFvD in app-groepen antisemitische berichten worden uitgewisseld, levert dat in april 2020 nog geen rimpeling in de vijver op, want de partijleiding zegt in te grijpen. Een paar maanden later blijkt dat niet te zijn gebeurd, want Baudet is er niet toe bereid. Er ontstaat eind 2020 tevens een rel rond een etentje van de top van de kandidatenlijst voor de Tweede Kamerverkiezingen, waar Baudet antisemitische uitspraken doet. Nanninga wil dat er orde op zaken wordt gesteld en tientallen FvD’ers blijken dat met haar eens.
Het is voor Statenleden een gemakkelijke manier om zich uit te spreken: als groep hoeft niemand individueel uit te leggen welke grens Baudet precies heeft overschreden en wat persoonlijk de spreekwoordelijke druppel was. Omdat een grote groep vertrekt is het beeld dat iedereen het met Nanninga eens is en wordt niemand er individueel nog op bevraagd. Wel zo gemakkelijk, want de Statenleden hebben nog steeds geen helder antwoord op de vraag waarom ze jarenlang Baudet hebben gesteund en waarom dat nu opeens is veranderd.
De actie van Nanninga, die het standpunt inneemt dat zij of Baudet uit de partij moet, leidt tot chaos. In een week tijd treedt Baudet af als politiek leider, wordt door het partijbestuur geroyeerd en komt na een ledenreferendum weer terug. De criticasters vertrekken: Annabel Nanninga, Kamerkandidaten Joost Eerdmans en Nicki Pouw-Verweij, de Europese fractie, de Amsterdamse fractie, meer dan de helft van de Eerste Kamerfractie en tientallen Statenleden.
Waar de Statenleden het lange tijd moeilijk vonden om consequenties te verbinden aan Baudets uitspraken, blijkt dat heel gemakkelijk als een ander de eerste stap zet. Er zijn maar weinig provincies waar helemaal niemand conclusies trekt.
Samen optrekken
Statenleden stappen bijna altijd groepsgewijs op. Dat ze samen willen blijven met hun fractie ligt voor de hand. Ze hebben als groep jarenlang alleen gestaan, zowel beleidsmatig als in de beeldvorming. Ze hebben enorme hoeveelheden kritiek uit hun netwerk gekregen, van buren tot werkgevers, vrienden en collega’s. Ze verloren door hun politieke werk soms tientallen contacten. Ze hebben lange tijd de druk weten te weerstaan. Politiek waren ze continu de gebeten hond als Baudet weer extremistische uitlatingen deed.
De enige plek waar ze onvoorwaardelijke steun kregen was hun fractie. Het levert een band op met mensen die ze aanvankelijk niet kenden en waarmee ze – zoals een Statenlid het uitdrukt – normaal niet in de kroeg zouden staan. De omstandigheden hebben hen zielsverwanten gemaakt: hun band gaat inmiddels verder dan alleen hun politieke standpunten. Ze delen niet alleen dezelfde problemen, ze moeten ook erkennen dat ze dezelfde fout hebben gemaakt. Ze zijn onderling divers, maar hebben ook goed kunnen samenwerken.
Er zijn allerlei redenen om als fractie samen te blijven: politiek zijn de Statenleden nauwelijks opgeleid en ze zitten in een politieke hoek waar de klappen vallen. Ze zijn nooit echt door de wol geverfd geraakt en weten door hun eerste anderhalf jaar dat ze anderen nodig hebben om politiek te overleven. Zonder zielsverwanten maken ze sowieso niets klaar. Forum heeft hen nooit geholpen, want Baudet was nooit geïnteresseerd in de provincies. Als ze weglopen is de vraag wie ze nog over hebben. Het meest logische en dus meest gewenste antwoord is: hun fractiegenoten.
De neiging is daarom samen te vertrekken. Waar in de eerste anderhalf jaar slechts enkele individuele Statenleden wegliepen, lopen nu delen van fracties als één blok weg. In veel fracties zitten mensen die willen blijven en mensen die weg willen. Zo ontstaat er meestal een scheuring. Alleen in Utrecht splitst iedereen als één blok af.
Onderlinge onenigheid
Friesland laat deze dynamiek goed zien. De Statenleden willen bij elkaar blijven en zijn het eens dat het antisemitisme bij JFvD moet worden aangepakt. Zo leidt een lange vergadering tot het gezamenlijke besluit om af te splitsen. Er komt een persbericht. Het is voor de fractie een voorlopige oplossing. Men wil bij elkaar blijven, is kwaad over de gang van zaken én is het oneens over de eigen politieke toekomst.
Een week later is er opnieuw een vergadering: behalve fractievoorzitter Maarten Goudzwaard heeft iedereen spijt. Twee Statenleden zijn in dubio of de afsplitsing verstandig was, drie anderen zijn er bij nader inzien tegen. Tijdens de vergadering worden vele tranen weggepinkt. De fractie kan niet bij elkaar blijven: Goudzwaard wil sowieso weg, de rest wil het kind niet met het badwater weggooien. Na drie vergaderingen komt er alsnog een splitsing en gaat Goudzwaard alleen verder. De rest gaat terug naar Forum.
De Friese FvD’ers hebben zich door de ophef laten overreden iets te doen waar ze eigenlijk niet achterstonden. Een betrokkene denkt dat ze de opties buiten Forum niet goed kennen en dan is de oude situatie altijd de minst slechte, al is het maar omdat die bekend is.
Bij elkaar blijven
Hoe belangrijk het is bij elkaar te blijven zien we ook elders. In Gelderland is aanvankelijk helemaal geen splitsing en blijft iedereen bij Forum. Dit is niet los te zien van de rol van fractievoorzitter Arjan de Kok, die een persoonlijke bekende is van Baudet. In Gelderland is de consensus simpelweg anders dan in bijvoorbeeld Utrecht: men vindt dat Baudet een nieuwe kans verdient en overtuigt elkaar dat een gezamenlijke toekomst bij FvD het beste is. Toch lopen ook hier in de maanden daarna fractieleden een voor een weg, waaronder De Kok en de eerder nog zo populaire Armita Taheri.
Weglopen is niet eenvoudig want de partijtop heeft ieders telefoonnummer. Baudet belt actief rond om afsplitsingen te voorkomen. Een Statenlid denkt dat Baudet ‘dagen heeft zitten bellen’ om zoveel mogelijk mensen te behouden. Veel afhakers geloven hem niet meer: Baudet zegt dat zijn uitspraken verkeerd zijn uitgelegd, dat iedereen het verkeerd heeft begrepen en dat iedereen tegen hem is. Het sluit aan bij verhalen die hij al jaren vertelt en die de Statenleden zelf ook lang hebben verdedigd.
Soms heeft Baudet wat succes: in Friesland lukt het de meeste Statenleden terug te laten keren. In Groningen is er ook succes omdat sommige Statenleden ervan worden weerhouden weg te gaan. De hele fractie is aanvankelijk kritisch, maar al snel zijn twee Statenleden terug in het kamp-Baudet: Bart van der Werf en Daniël Osseweijer.
Verraad
De kritiek van Nanninga heeft de situatie binnen Forum fundamenteel veranderd. Twijfels over de partij zijn intern al langer aanwezig, maar ze waren geen openlijk gespreksthema. Al voor hun afsplitsing tasten sommige Statenleden hun opties voorzichtig af. Het probleem is dat alleen al de gedachte aan afsplitsing controversieel is.
In Noord-Holland tasten fractieleden af wie er openstaan voor verandering. Het functioneren van Baudet is geen normaal onderwerp en dus moet dit behoedzaam gebeuren. Wie is te vertrouwen? Hoe zou een toekomst zonder Baudet eruitzien? De critici weten al snel met wie ze niet hoeven te praten: Ralf Dekker en Johan Dessing. Zij zijn op de hand van Baudet. De rest van de fractie lijkt wel bereid te bewegen. Een ongeluk zit in een klein hoekje: Joyce Vastenhouw wordt ook gepolst, maar ze blijkt fan van Baudet. Toch blijft het in deze periode bij losse gesprekken. Pas nadat Nanninga haar kritiek in het openbaar uit, verandert dat.
De achterblijvende Statenleden van FvD vinden vaak dat afsplitsers verraad plegen aan hun voormalige partij en hun leider. Soms vinden ze het zelfs een mislukte couppoging. Het past bij het sektarische karakter dat FvD inmiddels heeft: een rationele discussie is nog maar nauwelijks mogelijk.
Onderlinge verwijten
In Friesland krijgt Maarten Goudzwaard het verwijt dat hij de partij heeft verraden. De anderen zien in zijn vertrek een vooropgezet plan. Een reden daarvoor is dat de fractieondersteuning al een persbericht maakt over een vertrek bij FvD, voordat de fractie daartoe heeft besloten. Dit verhaal negeert dat de ondersteuners ook persberichten hebben gemaakt voor andere opties. De Statenleden die trouw blijven aan Baudet menen echter dat er al is voorgesorteerd op JA21. Dit maakt het onmogelijk later alsnog met elkaar samen te gaan werken. Als Grite Wymenga later alsnog vertrekt, komt ze bij BVNL terecht. Ze heeft geen keus, want de verhoudingen met JA21 zijn getroebleerd.
Verwijten van verraad spelen ook in Groningen. Statenlid Robert Pestman wil weg, maar gaat niet mee naar JA21. Tijdens de crisis heeft hij naar eigen zeggen contact met Joost Eerdmans. Hij zou het met Pestman eens zijn dat Annabel Nanninga de vuile was niet buiten moet hangen, maar juist moet proberen de FvD-problemen binnenskamers op te lossen. Pestman en Eerdmans staan daar op dat moment hetzelfde in, terwijl Statenleden uit andere provincies meteen voor Nanninga kiezen.
Pestman denkt dat Eerdmans Forum nog een kans wil geven, maar een dag later blijkt hij opeens met Nanninga een partij op te willen richten. Pestman voelt zich verraden en gaat daarom niet naar JA21, al is dat inhoudelijk wel een optie.
Vriendennetwerken
Bestaande sociale banden bepalen wie bij welke nieuwe partij terechtkomt. Op het moment van de crisis is er bij FvD al een conceptversie van de kandidatenlijst voor de Tweede Kamer. Een deel ervan loopt weg, een ander deel blijft. Dit onderscheid valt samen met de mening van Baudet. Hij wil Freek Jansen, Wybren van Haga en Olaf Ephraïm op de kandidatenlijst en zij blijven op dat moment allemaal aan zijn zijde.
Kandidaten die Baudet niet wilde, maar de voorkeur genoten van de rest van het partijbestuur, lopen juist weg, zoals Joost Eerdmans en Nicki Pouw-Verweij. Zij worden JA21. Daar komen ook de partijbestuurders terecht die het met Baudet oneens waren over de lijst: Rob Rooken en Lennart van der Linden.
Bij Statenleden gaat dit op een soortgelijke manier: Frederik Tattersall (Overijssel) is een vriend van de man van Annabel Nanninga en dus gaat hij naar JA21. Statenleden die relatief veel contact hadden met Baudet en al langer bij FvD actief waren blijven juist bij Forum, zoals Hendrikus Velzing (Drenthe) en Roel Westhoff (Limburg).
Het Groningse Statenlid Pestman komt op een soortgelijke manier juist terecht bij eendagsvlieg Code Oranje onder leiding van Richard de Mos. Pestman wil niet bij Forum blijven en ook niet naar JA21. Via Jan Roos komt Pestman in contact met De Mos. Ze hebben elkaar nog nooit ontmoet en het blijkt te klikken. Pestman wil net als andere afsplitsers bij een club horen en niet in zijn eentje een losse fractie gaan vormen. Hij sluit zich daarom aan bij De Mos en als Code Oranje mislukt, volgt hij hem naar BVNL. Persoonlijke banden prevaleren vrijwel altijd.
Dit is het zevende deel uit de serie Afstand nemen van Forum. Lees hier deel 8.
Beeld: Statenzaal in Utrecht. Forum-fractie links, op de voorste rij. Foto: Chris Aalberts.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.