Afstand nemen van Forum (6) – Verdedig het onverdedigbare
Dit is het zesde deel van een serie over de Provinciale Statenleden van Forum. Lees de hele serie hier.
Er zijn maar weinig Statenleden die door een krant worden geïnterviewd. Een uitzondering is Armita Taheri, die uitgebreid aan het woord komt in de Gelderlander. Ze is een van de weinige FvD’ers met een migratieachtergrond en staat eind 2019 op het podium van het FvD-congres in Barneveld. Het is een speech die door Forum vaak via sociale media wordt gedeeld.
Taheri is gevlucht uit Iran vanwege de onderdrukking door de islam. Sadistische moslimleiders hebben het land en haar cultuur kapotgemaakt, zegt ze. In Nederland is weliswaar vrijheid en veiligheid, maar geweld en onderdrukking nemen toe door toedoen van het partijkartel dat sharia en salafisme toelaat. Ze krijgt enorm applaus: een migrant die scherp en compromisloos Westerse waarden uitspreekt en omarmt. Taheri is het schoolvoorbeeld van een migrant die achter het FvD-gedachtengoed staat, zich heeft aangepast aan haar tweede vaderland, trots is op haar nieuwverworven cultuur en die nog wil beschermen ook.
Taheri is een ideale kandidaat om verwijten van racisme binnen FvD te weerspreken. Haar speech levert het beeld op dat Forum er voor iedereen is, ook als je elders bent geboren. Er kan bij deze partij geen sprake zijn van racisme: het gaat slechts om de vraag of migranten de Nederlandse cultuur omarmen.
De Gelderlander geeft die spanning goed weer. De journalisten confronteren Taheri met een tweet van Baudet die veel stof deed opwaaien. Deze ging over de in Amsterdam geboren en getogen Daniel Buter, die door bureaucratische rompslomp geen Nederlands paspoort had en dreigde te worden uitgezet. De NOS noemde de jongen ‘een Amsterdammer’, waarop Baudet twitterde dat dat ‘propaganda’, ‘framing’ en ‘hilarisch’ zou zijn. Er volgden verwijten van racisme omdat Buter niet wit is. Baudet trekt zijn tweet niet in en excuses komen er ook niet. De journalisten willen graag weten wat Taheri ervan denkt, maar ze gaat er niet op in.
Langzame bewustwording
Het interview met Taheri roept de vraag op of Statenleden de leider willen, durven of mogen bekritiseren. Zij zien daar aanvankelijk geen reden voor: Baudet verwoordt immers hun standpunten, dus waarom zouden ze hem tegenspreken? Er komt door de tijd heen steeds meer reden dat wel te doen, maar de Statenleden houden zich stil. Taheri is een goed voorbeeld. In de media vertelt de vertrokken partijbestuurder Henk Otten dat hij Baudet al heel lang corrigeerde als hij extremistische uitspraken deed.
De grote vraag is wie Baudet intern nog tegenspreekt nu Otten weg is. Dat is extra relevant vanwege het feit dat Baudet als partijvoorzitter niet weggestuurd kan worden. Het is deze partijstructuur waar Statenleden zich niet van bewust waren toen ze zich kandideerden. Pas na het vertrek van Otten wordt duidelijk dat hij gelijk heeft: Forum zag er met Otten een stuk acceptabeler uit dan zonder.
Het aantal controversiële uitspraken en incidenten neemt snel toe. Baudet schrijft bijvoorbeeld een essay waarin hij meldt dat abortus en werkende vrouwen de oorzaak zijn van de afbraak van Europa. De Statenleden kijken ervan op. Toen er tijdens de kandidatenselectie mensen waren die dergelijke uitspraken deden, werden ze verwijderd, nu zegt hun politiek leider dit. Het staat in geen enkel programma van FvD, maar de Statenleden worden er wel door de buitenwereld op aangesproken. Ze hebben er nooit mee ingestemd maar kunnen hun politiek leider niet temmen.
Meer incidenten
Een ander voorbeeld is Baudets tweet over twee vriendinnen die in de trein zouden zijn lastiggevallen door Marokkanen. Dat blijkt een aperte leugen, maar Baudet wil er geen afstand van nemen.
De lijst controverses groeit gestaag: Baudet begint een meldpunt voor linkse leraren, gaat eten met racist Jared Taylor, trekt het onderzoek naar MH17 in twijfel, klaagt journalisten aan of intimideert ze, ontkent klimaatverandering, retweet antisemieten, verspreidt complotten over het coronavirus en ondersteunt propaganda van Poetin. Theo Hiddema doet met het n-woord ook een duit in het zakje.
Al deze ophef levert de Statenleden een enorm dilemma op. Forum is nooit vrij geweest van dubieuze standpunten. Baudet gebruikt al sinds de start hondenfluitjes als ‘homeopathische verdunning’ en ‘dominant blank Europa’. Ook is breed bekend dat hij eens sprak bij de extreemrechtse IJzerwake.
FvD-critici zeggen daarom dat de Statenleden altijd al hadden kunnen weten bij wie ze zich aansloten. FvD is in de ogen van critici nooit een normale partij geweest en dus ligt het voor de hand dat er meer controverses zouden ontstaan. De Statenleden hebben iets uit te leggen. Forum is weliswaar steeds extremer geworden, maar de Statenleden heulen al sinds het prille begin met dubieus gedachtengoed.
Zelf zien ze dat vaak anders. Het zou juist het tegenovergestelde zijn: FvD was niet extreem, hetgeen zou blijken uit de uiteenlopende mensen die bij de partij betrokken waren tot maart 2019. Baudet had weliswaar toen al extremistische uitspraken gedaan, maar hij had die min of meer afgezworen. Na de boreale speech ging hij echter weer zijn eigen koers varen en ontstond een breuk met de partij die FvD tot dat moment was geweest. Jammer voor de Statenleden: de buitenwereld deelt deze analyse vaak niet.
Het nooit goed doen
Statenleden kunnen het probleem steeds moeilijker negeren. Ze worden er in hun dagelijks leven continu op aangesproken. Een Statenlid vertelt dat hij overal waar hij komt moet uitleggen dat hij niet hetzelfde is als Baudet. Collega’s spreken Statenleden erop aan, familieleden doen moeilijk en vrienden vinden het lastig of nemen geen contact meer op.
Sommige Statenleden zeggen door hun politieke werk tientallen contacten te zijn kwijtgeraakt. Ze krijgen door onbekenden het label ‘rechts-extremist’ opgeplakt maar herkennen zich daar niet in. Waar ze ook komen, er wordt altijd weer aan hun ideeën en intenties getwijfeld. Het is voor buitenstaanders vaak wel duidelijk dat ze niet hetzelfde zijn als Baudet, maar waarom blijven ze dan bij Forum?
Een reden is dat er moed voor nodig is om in je eentje op te stappen, zeker als je de kans loopt ‘voor de bus te worden gegooid’. Het beste voorbeeld hiervan is Henk Otten, maar er zijn daarna ook wat provinciale voorbeelden. Zo stapt het Overijsselse Statenlid Chilion Snoek om inhoudelijke redenen over naar Ottens partij. Snoeks fractievoorzitter haast zich om te melden dat Snoek sowieso maar weinig doet: hij is een luiwammes. De hypocrisie spat ervan af omdat iedereen in het Overijsselse provinciehuis weet dat FvD’er Andreas Bakir nooit op zijn afwezigheid wordt aangesproken.
Als Snoek vertrekt, moet hij kennelijk slecht in beeld komen. Later gebeurt dit ook de Limburger Roel Westhoff, als hij bezwaar maakt tegen Baudets Poetin-aanbidding. Hij wordt door FvD uit de fractie gegooid en als onbetrouwbaar weggezet.
In de goedpraatmodus
De Statenleden raken steeds meer in de goedpraatmodus. Ze vertellen verhalen om te laten zien dat het allemaal wel meevalt: Baudet is een flapuit die het allemaal niet meent, de reacties zijn overdreven, er zijn ook goede kanten, bij FvD is intern veel diversiteit, ze steunen niet alles wat de leider zegt, de provinciale fractie is onafhankelijk van de landelijke partij, het is niet zo bedoeld, het is allemaal nepnieuws en de aanvallen zijn onterecht.
Statenleden definiëren hun fractie in toenemende mate als afzonderlijke, onafhankelijke eenheid die Baudet niet per definitie volgt. Een deel van de Statenleden ziet het probleem sowieso niet en praat alles uit volle overtuiging goed. Een medewerker die anoniem wil blijven heeft jarenlang persoonlijk contact met Baudet en zegt nooit iets van extremisme te hebben gemerkt. Er zou jarenlang geen enkele aanleiding zijn geweest te denken dat daar sprake van was. Er waren wel incidenten, zoals de uitspraak over dominant blank Europa, maar dat waren uitzonderingen.
Waar de Statenleden zelf precies staan, blijft meestal onduidelijk. Zij kunnen voor zichzelf het extremisme relativeren omdat ze ‘gewone’ collega’s in de fractie hebben en ook elders in de partij geen extremisten zien. Voorbeelden zijn de Amsterdamse raadsleden Annabel Nanninga en Kevin Kreuger, die de gematigde flank van de partij vormen. Ook andere provinciale fracties maken een degelijke indruk, zoals Utrecht en Drenthe. FvD is nadrukkelijk meer dan Baudet, zo is de redenering.
In de beeldvorming is dit niet overtuigend, want Baudet is als leider continu in beeld en formeel ook de baas. De belangrijkste repliek van Statenleden is aanvankelijk dat hun partij te kritisch wordt benaderd. Er worden ook goede dingen in de Tweede Kamer gedaan. Er worden wel verkeerde dingen gezegd, maar men trekt in Nederland wel erg snel de racisme-kaart. Intern is de partij netjes en ook Baudet is in de persoonlijke omgang correct.
Goede bedoelingen
De Statenleden zijn er met goede bedoelingen ingestapt en het is niet hun schuld dat het soms misgaat. Toch slaat de twijfel langzaam toe, want de incidenten houden niet meer op. Waar ligt de grens? Soms is er intern kritiek en geeft Baudet de Statenleden de indruk dat hij luistert. Dat geeft wat verlichting, maar het gaat daarna altijd weer snel mis.
De investering van de Statenleden is te groot. Ze zijn aan dit avontuur begonnen, hebben de misstappen te vaak uitgelegd en blijven dat doen. Ze zien zeker in het eerste jaar geen interne rebellie en dus is hun twijfel vooral hun eigen probleem. Sommige mensen bij Forum hebben een prachtige staat van dienst en zeggen niets van alle controverses.
Een voorbeeld is Ralf Dekker, een Statenlid uit Noord-Holland die eerder in de raad van bestuur van de Rabobank zat. Hij had met zijn carrière en expertise geen problemen met de koers, dus waarom zou je dat dan zelf wel hebben? Ook mede-Statenleden zeggen er maar mondjesmaat iets van. Pas veel later verandert de interpretatie: Dekker is een warhoofd en lang niet alle collega’s hebben hun zaken goed op een rijtje.
Hier wreekt zich dat Statenleden buiten hun eigen fractie weinig FvD’ers kennen maar wel graag op ze vertrouwen. Als die onbekende collega’s niet rebelleren, doen de Statenleden dat zelf ook niet. Meerdere mensen waar de Statenleden bij de start in geloofden, blijken tegen te vallen. Het duurt lang om te accepteren dat de aanvankelijke indruk van sommige collega’s de verkeerde was.
Grenzen trekken
De Statenleden begrijpen langzaam maar zeker dat ze een probleem hebben: ze zijn te lang meegegaan in de uitspraken van Baudet. Deze misstap is fundamenteel: ze hebben nooit bedacht waar hun grens ligt. De metafoor is die van de kikker in een pan warm water die aan de kook wordt gebracht. De kikker moet er een keer uitspringen, maar de vraag is wanneer. De kikker kan ook te lang in het water blijven en zal het dan niet overleven.
In Amsterdam is men er snel uit: daar komt men al maanden voor de crisis van eind 2020 tot de conclusie dat er sowieso een splitsing moet komen, alleen is er nog een goede aanleiding nodig. Ook in Utrecht wordt al ruim voor de crisis hardop getwijfeld. Het idee dat er intern nog verandering kan komen raakt buiten beeld: Baudet is als partijvoorzitter immers niet weg te sturen. Men moet zelf opstappen.
De Statenleden zijn te diep de fuik ingezwommen: ze hebben veel extremisme geaccepteerd dus wanneer moeten ze daarmee stoppen? Het moment voelt inmiddels willekeurig. Nu wreekt zich hun passieve houding in de begindagen. Ze kwamen bij Forum vanwege een aantal standpunten, maar zijn niet voorbereid op de vraag of sommige uitspraken of incidenten per definitie buiten de orde zijn. Ze weten niet waar hun grens precies ligt en missen een voorbeeld die hen moreel de weg wijst. Dat voorbeeld leek een tijdlang Baudet, maar juist hij is het probleem.
Ze voelen in de praktijk wel dat er overschrijdingen van basale normen plaatsvinden, al is het maar omdat de buitenwereld hen dat laat weten. Dit is echter niet genoeg om in actie te komen: ze missen een morele benaderingswijze van politieke thema’s met rode lijnen die niet overschreden mogen worden. Wanneer gaat migratiekritiek over in racisme? Wat is het verschil tussen een grapje over Joden en antisemitisme? Wat is het onderscheid tussen kritiek op uitspraken van de rechter en ondermijning van de rechtsstaat? En wat is het verschil tussen conservatieve standpunten en vrouwenhaat?
De Statenleden hebben er te weinig over nagedacht en dus staan ze steeds vaker met hun mond vol tanden. Wanneer afstand te nemen?
Dit is het zesde deel uit de serie Afstand nemen van Forum. Lees hier deel 7.
Beeld: Thierry Baudet spreekt JFVD toe. Foto: Chris Aalberts.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.