Afstand nemen van Forum (4) – Leg je nergens op vast
Dit is het vierde deel van een serie over de Provinciale Statenleden van Forum. Lees de hele serie hier.
De Statenleden zijn nog maar nauwelijks bekomen van hun verkiezing of de partijtop organiseert een rondgang door het land. In elke provincie verzorgen de landelijke gezichten een optreden en kunnen de Statenleden hun achterban ontmoeten. De karavaan geeft leden en belangstellenden de kans een beeld te krijgen wie er in de provincies actief zijn. Elke avond gaat over landelijke thema’s.
Dit blijkt bijvoorbeeld in Berkel-Enschot, waar de Brabantse fractievoorzitter Eric de Bie het publiek van honderden mensen toespreekt over de landelijke standpunten over migratie, Europa en klimaat. Hij geeft een analyse waarom FvD de verkiezingen heeft gewonnen: het broeit in het land en dus moet er nu ‘een lange mars door de instituties’ komen. Daar zitten nu nog allerlei ‘linksige typjes’.
Over Forum in Brabant worden we nauwelijks wijzer. De Statenleden stellen zich voor, vertellen waarom ze lid zijn geworden en leggen uit dat ze moties indienen. Ze vertellen het eens te zijn met allerlei landelijke FvD-standpunten, dat een FvD-Europarlementariër een goede column heeft geschreven, dat ze veel stukken lezen en dat ze al heel serieus worden genomen.
Forum heeft hier in Brabant een paar globale doelen opgesteld, zo lijkt het. Verkeersveiligheid is erg belangrijk en ook de werkgelegenheid moet aandacht krijgen. Wat Forum preciezer wil, horen we niet. Ook blijft onduidelijk of de fractie al bepaalde acties heeft ondernomen. We horen dat in Oss, de woonplaats van twee FvD-Statenleden, windturbines komen en dat Forum daartegen is, geheel in lijn met de landelijke ambities. Wat Forum er precies aan gaat doen, behalve zeggen dat men tegen is, blijft duister.
Ontbrekende kennis
Veel aanwezigen missen kennis om te beoordelen hoe zinvol of effectief de activiteiten van provinciale FvD’ers zijn. Bij een avond in Ede vertelt de Gelderse fractievoorzitter Arjan de Kok dat Forum voor het burgerinitiatief is: een procedure waarmee burgers thema’s op de politieke agenda kunnen plaatsen. Dat is niet helemaal waar, want in Limburg is Forum hier juist tegen. In Gelderland heeft FvD ervoor gezorgd dat een eerste initiatief is aangenomen. Dit is ook niet erg logisch: of een initiatief aangenomen moet worden hangt sowieso van de inhoud af en die vermeldt De Kok niet.
Statenlid Armita Taheri vertelt dat het in de provincie te vaak over windmolens en te weinig over het sociaal domein gaat. Het valt niemand op dat dit komt omdat de provincie wel over energie gaat, maar niet of nauwelijks over zorg. Haar collega Kees Claassen heeft een motie ingediend over het handelsverdrag tussen de EU en Canada. Het is een advies aan de Tweede Kamer om niet met dit verdrag in te stemmen. De kans dat dit effect heeft is op voorhand vrijwel nul. Claassen wil ook een bindend provinciaal referendum, iets wat Forum alleen in de Tweede Kamer kan regelen. In de zaal zegt niemand er iets van.
In Terneuzen vertelt Forum dat er moties zijn ingediend, maar dat de partij te klein is om echt verschil te maken. Dat komt door het partijkartel en dus moet FvD eerst groeien. Met de koers is niets mis, dus de partij moet continu haar ideeën blijven uitdragen en dan worden deze vanzelf werkelijkheid als de aanhang eenmaal is gegroeid. Zo worden de uitgangspunten duidelijk: de Statenleden zijn er om de landelijke visie te verspreiden, met name in de provinciehuizen. Dat nergens een uitgewerkt plan ligt deert niet, want FvD kan vooralsnog alleen campagne voeren. Niemand vraagt de Statenleden wat ze al in deze fase kunnen doen.
Zo kapitaliseert de rondgang langs de provincies op het gebrek aan kennis bij leden over politiek in het algemeen en de provincie in het bijzonder. De Statenleden kunnen de aanwezigen alles wijsmaken, want men heeft sowieso geen idee. De ene keer vertellen Statenleden over ambities die ze niet waar kunnen maken, de andere keer vertellen ze ten onrechte dat ze niets kunnen bereiken.
Vrije samenwerking
In Limburg is de Statenfractie de eerste maanden bezig met het vastleggen van de eigen visie, vertelt lijsttrekker Ruud Burlet me tijdens een interview. De fractie mist informatie over allerlei provinciale thema’s en dus moeten de leden zich eerst in alle dossiers verdiepen. Ze stellen daarom veel vragen. Voor de buitenwereld is dit verwarrend: zo stelt FvD veel vragen over Maastricht Aachen Airport, hetgeen de indruk wekt dat Forum tegen dat vliegveld is. Die conclusie is voorbarig: Forum is juist voorstander, maar wil eerst van de hoed en de rand weten. Burlet noemt dat ‘je hersens gebruiken’: weten hoe het zit en wat de overwegingen zijn.
Forum komt op deze manier soms verrassend uit de hoek: de verwachting is dat Forum altijd tegen subsidies is, maar FvD blijkt vooral bezig met de vraag of subsidie het gewenste doel efficiënt bereikt.
Limburg is de enige provincie waar FvD meteen meebestuurt. Er wordt een speciale constructie bedacht om de samenwerking mogelijk te maken. Er komt een buitenparlementair college: een verzameling gedeputeerden die werkt met wisselende meerderheden in de Provinciale Staten. Ze zitten op persoonlijke titel in het college, niet namens hun partij.
Linkse partijen leveren geen gedeputeerden en noemen het een gewoon coalitieakkoord dat steunt op een rechtse meerderheid. Zij noemen de constructie ‘een rookgordijn’, vooral bedoeld om het CDA in bedwang te houden. Een deel van de partij wil namelijk niet samenwerken met PVV en Forum. De christendemocraten kunnen door de bijzondere constructie volhouden dat ze dat niet doen. Er zitten immers alleen individuen in het college.
Brede uitgangspunten
De uitgangspunten van het nieuwe college zijn met alle partijen besproken en worden breed onderschreven. Dit is veelzeggend over de Limburgse koers van Forum: het college werkt bijvoorbeeld gewoon mee aan de EU. De landelijke weerstand tegen Europa is dus verdwenen. Forum zit direct in de compromismodus. De energietransitie gaat eveneens verder, maar op een manier die het landschap zo min mogelijk schaadt: er komen verplichte zonnepanelen op nieuwe gebouwen. Ook komt er geen correctief referendum.
Bij het debat over het bestuursakkoord zegt Statenlid Cees van der Sande dat de fractie een kleine overheid wil, maar accepteert dat de provincie meer taken krijgt als gemeenten gefaciliteerd moeten worden en er een maatschappelijk belang ligt. Al een paar weken later breekt ruzie uit: Van der Sande vindt de compromisbereidheid te groot, noemt zijn collega’s ‘FvD Light’ en trekt zich terug. Hij heeft een punt: nu FvD meebestuurt verandert er maar weinig.
De Limburgse coalitie houdt een kleine twee jaar stand, waarna deze struikelt over een integriteitsaffaire. Burlet vindt de samenwerking achteraf een succes: er werd veel over de inhoud gesproken en het politieke debat vond weer plaats in de Statenzaal, niet in achterkamertjes.
Als gedeputeerde heeft Burlet naar circulaire economie gekeken en daar een beleidsplan over geschreven. Hij analyseerde wat bedrijven op dat terrein doen en welke belemmeringen ze ervaren. Bedrijven willen volgens hem niet meer geld, maar hopen dat de provincie betrokken partijen bij elkaar brengt en startende projecten steunt. Ook vinden ze dat de provincie het goede voorbeeld moet geven. Onder Burlets leiding ging de provincie Limburg daarom circulair inkopen. Dit is ongetwijfeld niet wat Forum-kiezers hadden verwacht.
Omstreden compromissen
De samenwerking in Limburg is het voorland voor Noord-Brabant, de enige provincie waar Forum ook formeel coalitiepartner wordt. Na de voortijdige val van de vorige coalitie proberen VVD, CDA en Lokaal Brabant een akkoord te smeden met Forum. Ook nu is er bij het CDA verzet. Prominente leden en hele afdelingen roepen de Brabantse fractie tevergeefs op er niet aan mee te werken.
Bij de presentatie van het akkoord komen de toekomstige gedeputeerden met gemeenplaatsen over het realiteitsgehalte van de plannen, het draagvlak, de interne kritiek bij het CDA en de veranderingen door de deelname van Forum. De VVD-leider praat over de rumoerige periode die nu ten einde komt. Het bestuur wordt weer stabiel, zo is zijn verwachting, al heeft de nieuwe coalitie een meerderheid van maar één zetel. Volgens de VVD is er draagvlak voor de samenwerking, terwijl iedere buitenstaander ziet dat het daar juist aan ontbreekt. De VVD-gedeputeerde praat over ‘een bijzondere tijd’ en wil ‘resultaten’ neerzetten.
Het CDA is duidelijk gespannen: de fractievoorzitter benadrukt dat het CDA een middenpartij is, niet wil weglopen voor discussie en afspraken wil uitvoeren. We horen dat de onderhandelingen constructief verliepen. De leden van het CDA mogen binnenkort nog hun zegje doen, maar de afspraken liggen vast.
Oog voor draagvlak
FvD-fractievoorzitter Eric de Bie wordt gedeputeerde en legt eveneens nadruk op ‘draagvlak’. Er komt een bindend correctief referendum. Dat kan grondwettelijk niet, maar de coalitie heeft afgesproken de uitslagen van adviserende referenda te volgen en noemt ze daarom bindend. Die afspraak loopt sowieso af bij de volgende verkiezingen. Er hoeft maar één Statenlid tegen te stemmen en de referendumuitslag ligt in de prullenbak. De kans dat een controversiële uitslag wordt overgenomen is dus op voorhand klein.
De Bie houdt zich bij het energiedossier aan alle bestaande afspraken. Geen afschaling van de ambities dus, terwijl Forum dat wel had beloofd. Brabant blijft inzetten op het dubbele van de landelijke eis voor duurzame energie. De Bie meldt dat het klimaat nu eenmaal verandert en dat daar oplossingen voor moeten komen. Peter Smit wordt de tweede FvD-gedeputeerde. Hij bouwde als wethouder in Oisterwijk windmolens en gaat in zijn nieuwe rol een oplossing verzinnen voor de bosbranden in de Peel. Dat moet door meer water vast te houden en beter samen te werken met de waterschappen. Het zijn thema’s waar Forum nog nooit over heeft gepraat.
De compromisbereidheid van de Brabantse fractie is al met al groot, zo blijkt ook in de maanden daarna. Eind 2020 valt FvD uit elkaar. Begin 2021 vertrekken drie Brabantse Statenleden naar JA21. Die partij blijft de coalitie steunen. Peter Smit noemt zich vanaf dat moment onafhankelijk. De resterende FvD’ers zeggen onafhankelijk te zijn van de landelijke partij, maar blijven er wel aan verbonden. Later stappen ze over naar BVNL. Twee zetels zijn dan inmiddels vacant en zullen dat blijven. Het is het logische gevolg van de korte kandidatenlijst waarmee het partijbestuur risico’s wilde vermijden. Nu is de coalitie echter zo wankel geworden dat deze ten einde komt. De Bie wordt weer Statenlid, nu voor BVNL.
Onafhankelijk oordelen
De coalities in Limburg en Brabant laten zien dat Forum zeer compromisbereid kan zijn en soms zelfs als een blad aan een boom draait. Er vormt zich een informele lijn: Forum staat voor een no-nonsense overheid die klein en efficiënt is en geen overbodige dingen doet. Wat dit concreet betekent wordt niet uitgewerkt en dus kan Forum er nog alle kanten mee uit. Er verandert daarom weinig. Alles gebeurt ad hoc bij gebrek aan heldere uitgangspunten. Het belangrijkste kenmerk is dat het een stuk constructiever is dan hoe Forum landelijk bekend staat. Statenleden van andere partijen vinden hun FvD-collega’s erg meevallen.
Dat er geen programma is waar FvD’ers aan gehouden kunnen worden, deert ze niet. Sterker nog: het komt ze goed uit. Er ontstaat gaandeweg een idee wat daarmee in overeenstemming is: Statenleden willen bij ieder voorstel onafhankelijk beoordelen of ze het kunnen steunen. Ze leggen zich het liefst nergens op vast. Deze filosofie gaat in tegen het idee dat je met andere partijen compromissen sluit en je daar vervolgens aan houdt. Het stoort FvD’ers dat andere fracties vanwege compromissen tegen hun eigen mening in stemmen. Zij zien dit als een reden dat Forum weinig of niets bereikt: andere Statenleden zouden het eigenlijk wel met FvD eens zijn, zo is de redenering, maar stemmen vanwege de gesloten compromissen anders.
Er zou volgens Forum echt dualisme moeten zijn, waarbij volksvertegenwoordigers bij elk dossier intrinsiek overtuigd moeten raken van de waarde van een voorstel. Als dit de praktijk wordt, zal Forum vaker zijn zin krijgen. Toch blijkt met name in Brabant dat FvD prima compromissen kan sluiten die rechtstreeks tegen de eigen politieke overtuigingen ingaan.
Dit is het vierde deel uit de serie Afstand nemen van Forum. Lees hier deel 5.
Beeld: FvD-gedeputeerde Peter Smit. Still uit video van de provincie Brabant.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.