Decennialang week Duitsland in een belangrijk opzicht af van andere Europese landen: radicaal rechtse partijen kregen er niet of nauwelijks een poot aan de grond, terwijl ze elders prominent aanwezig zijn. In Duitsland bleven dit soort partijen altijd klein en onbeduidend. Sommigen herinneren zich misschien nog Die Freiheit, een soort PVV-kloon van René Stadtkewitz, die tien jaar geleden probeerde in de Bondsdag te komen. Zelfs hulp van Geert Wilders mocht niet baten. 

Jaren later is Alternative für Deutschland (AfD) een vertrouwde verschijning in de Duitse deelstaten, de Bondsdag en het Europees Parlement. Om goed te begrijpen waar AfD voor staat, is het nuttig te bekijken met wie de partij samenwerkt. AfD zit in Brussel in de – mede door de PVV opgerichte – rechts-extreme ID-fractie met onder andere Vlaams Belang, Rassemblement National, Lega en FPÖ. Tot vorige week zat ook Forum voor Democratie in deze fractie, maar de partij is te extreem bevonden. Door wie, vraag je je af.  

In Duitsland worden stevige intellectuele verhandelingen geschreven over politieke partijen op een manier die Nederland niet of nauwelijks kent. Vorig jaar publiceerde de politicoloog Ralf Havertz een boek over AfD, Pegida en de Identitaire Beweging: Radical Right Populism in Germany. AfD blijkt sterk verstrengeld met die twee andere organisaties. Pegida kennen we hier het beste omdat er een zieltogende Nederlandse tak van bestaat, in tegenstelling tot de Duitse die tienduizenden mensen op de been brengt. 

Snelle ontwikkeling

De AfD begon als partij van intellectuelen die vonden dat de EU-koers van centrumrechtse partijen te slap was, zoals bij de Griekse schuldencrisis. Zij vonden dat Duitsland niet in de euro zou moeten zitten. Deze liberalen werden echter al snel overvleugeld door een andere stroming: nationaal-conservatieve populisten die meer aandacht wilden voor migratie en de islam. 

Het boek van Havertz legt goed uit waarom het gedachtengoed van AfD gevaarlijk is. Veel critici stellen simpelweg dat dit soort partijen fout zijn, maar Havertz spelt minutieus uit waarom. AfD vindt cultuurverschillen prima, zolang deze zich maar niet binnen Duitsland manifesteren. Het ‘volk’ waar AfD het allemaal voor doet, wordt niet zozeer etnisch maar cultureel gedefinieerd, waarbij de partij aanneemt dat sommige migranten niet kunnen integreren.

Havertz laat zien dat dit onderscheid tussen cultuur en etniciteit uiterst diffuus is. Je kunt bijvoorbeeld luisteren naar de meest extreme politici van AfD, zoals Björn Höcke uit Thüringen, die niet schroomt expliciet over etniciteit te praten. Bij AfD is de theorie over ‘omvolking’ dan ook nooit ver weg. Om dit zogenaamde proces tegen te gaan maakt de partij onderscheid tussen in- en outsiders en wil een sterke staat om dit onderscheid te handhaven en verdere migratie te stoppen.

Antisemitisme 

AfD staat net als de PVV vooral vijandig tegenover de islam. Havertz gaat uitgebreid in op de vraag of AfD ook antisemitisch is. Volgens hem is er vooral sprake van ‘secundair antisemitisme’: weerzin tegen het verantwoorden van de verschrikkingen van het nazi-regime. Bij AfD gaat om het om de weigering verantwoordelijkheid voor die geschiedenis te nemen. De Duitse geschiedenis zou wat AfD betreft herschreven moeten worden zodat de nazi-periode minder belangrijk wordt. 

In tegenstelling tot de vijandigheid ten opzichte van de islam is antisemitisme geen officieel partijstandpunt, maar je komt het wel steeds tegen. Binnen AfD zien we allerlei vormen terug en is het inmiddels genormaliseerd, aldus Havertz. Dat AfD Israël zegt te steunen en moslims om hun antisemitisme bekritiseert, is volgens Havertz vooral bedoeld het werkelijke karakter van de partij te verdoezelen. Zo is AfD een neoliberale partij met een sociaal gezicht ten koste van migranten, moslims én Joden.  

Een partij als AfD krijgt terecht het label extreemrechts en die familie van partijen vindt Forum dan weer te extreem. De grote vraag zou moeten zijn waarom er zo weinig aandacht is voor dit verstrekkende feit. Waarom werd Forum voorheen eigenlijk nooit aangesproken op de samenwerking met AfD? En gaat iemand vragen stellen als de PVV na de Europese verkiezingen de banden met AfD weer gaat aanhalen? Op deze eenvoudige vragen bestaan in Nederland slechts cynische antwoorden.

Beeld: logo AfD. 

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.