De VVD is stuk, wie de partijvoorzitter ook wordt
Een man met donkere krulletjes vertelt me maandagavond dat hij al jarenlang actief is bij de VVD in Lochem. Hij doet ook iets in de Tweede Kamer. Op mijn vraag wat hij precies doet, zegt hij dat hij ‘in de Tweede Kamer zit’. Ik kijk hem nogmaals aan. Ik heb hem nog nooit gezien. Hij blijkt Erik Haverkort te heten. Hij is sinds begin dit jaar Tweede Kamerlid en is onder meer belast met het fietsbeleid. Het is voor het eerst dat ik een Kamerlid ontmoet zonder te weten dat het een Kamerlid is.
Misschien zegt dit voorval iets over de staat van de VVD: een bestuurderspartij met anonieme politici die geen enkele bekendheid of achterban hebben, maar er wel braaf voor zorgen dat alle voorstellen van het kabinet aan een meerderheid worden geholpen. Deze partij drijft op een premier die zijn beste tijd heeft gehad en je vraagt je af hoe het daarna verder moet. Misschien is het een goed idee als de VVD-leden zich eens serieus over die vraag buigen.
Deze maandagavond doet de partij een poging in Van der Valk in Apeldoorn. Hier staat een debat gepland tussen de drie kandidaten voor het partijvoorzitterschap. Een VVD-medewerker vertelt dat bij een eerdere verkiezing voor deze functie hooguit een kwart van de leden zijn stem uitbracht. Ook nu haalt een ruime meerderheid zijn schouders op: in deze regio moeten honderden leden wonen, maar er komen er hooguit 35 opdraven.
Een onderonsje
Een verontrustend aantal: de opkomst bij de totaal onbekende partij van Wybren van Haga is hetzelfde. De VVD heeft een smoes bedacht: Mark Rutte is te zien bij Op1 en dus moeten de leden kiezen tussen Van der Valk en de premier. Dit klinkt als een truc van voorlichters, want Op1 begint ruim nadat deze bijeenkomst is afgelopen. Het is logischer te denken dat er echt een probleem is met de betrokkenheid van VVD-leden. Opvallend veel aanwezigen blijken elkaar te kennen. De VVD is een onderonsje.
Er zijn drie kandidaten voor het partijvoorzitterschap. Het landelijk bestuur heeft Onno Hoes voorgedragen. Hij neemt de functie al waar. Hoes wordt uitgedaagd door ondernemer Eric Wetzels en coach Bert Homan. Een journalist vertelt me dat Homan jaren geleden al eens een poging waagde. Zo dringt de conclusie zich op dat hij sowieso irrelevant is. Wetzels is dat niet: hij zegt in zijn eigen overwinning te geloven, waarschijnlijk omdat veel VVD-leden zien dat er echt iets moet veranderen.
Kwalitatieve onderzoekers weten dat je altijd moet kijken naar uitspraken die worden herhaald. Die wijzen op zaken die belangrijk worden gevonden. Bij de VVD is dat het idee dat de partij meer in debat moet gaan en dat er een sterkere band moet komen tussen de politici in Den Haag en de leden. Dit komt neer op een verlangen naar een zelfstandige koers, los van het kabinet, met uitgesproken liberale gezichten die een eigen achterban hebben. Eigenlijk het omgekeerde van de VVD nu.
Inspraak voor de leden
Wetzels zegt dat de leden vaker geconsulteerd moeten worden. Dat moet niet achteraf gebeuren als het beleid eenmaal vastligt, maar vooraf zodat er nog wat te kiezen valt. Het stikstofbeleid vormt de perfecte illustratie van deze gedachtegang. Eerst stelde het kabinet het beleid vast en pas daarna zeiden de VVD-leden dat ze iets anders wilden, waarna de politieke leiding zuur begon te kijken, er niets aan het beleid veranderde, de leden nog bozer werden en Wetzels nu kans maakt partijvoorzitter te worden.
Bij stikstof komt alles samen: het is beleid dat aantoont dat de VVD de eigen kiezers zo slecht aanvoelt dat ze wegrennen naar JA21 en BBB. Het stikstofbeleid wordt door alle anonieme Kamerleden gesteund maar zij hoeven het zo goed als nooit aan boze kiezers of leden uit te leggen. Al met al een mooi thema om gezamenlijk uit te diepen: hoe moet de band met de achterban worden hersteld, wat betekent inspraak precies en hoe moet de leiding in het vervolg handelen?
Hoes wil graag van Wetzels weten hoe hij het debat met leden voor zich ziet. Hoe hadden zij vooraf over het stikstofbeleid moeten praten? Het is makkelijk Hoes neer te zetten als een van bovenaf ingevlogen apparatsjik die sowieso geen intern debat wil, maar zijn vraag is terecht: wat is nou precies het voorstel? Verrassing: Wetzels komt niet verder dan dat zo’n gesprek ‘een uitdaging’ is. Hoes mag dan een vertegenwoordiger van het establishment zijn, hij weet tenminste waar hij het over heeft.
Langs bij de boeren
Homan zegt dat er weldegelijk opties zijn voor leden om over stikstof te praten, want dit dossier loopt al jaren. Het is moeilijk om hem ongelijk te geven. Toch knaagt het: Homan suggereert dat Kamerleden maar eens bij boeren langs moeten gaan. Dat sluit aan bij het idee dat de VVD meer Kamerleden nodig heeft die weleens in het land komen, maar niemand adresseert de vraag of diezelfde Kamerleden na hun bezoekjes ook tegen het stikstofbeleid mogen stemmen.
Zo komen we op nog een misverstand. Wetzels en Homan willen meer herkenbare Kamerleden met een band met de regio. De suggestie is dat de VVD-Kamerleden meer moeten opvallen met hun eigen geluid. Niemand vertelt de platte waarheid: een machtspartij heeft alle belang bij Kamerleden die in volledige anonimiteit braaf achter de leiding aanhobbelen omdat anders de coalitie in gevaar komt. Het is helemaal niet de bedoeling dat Kamerleden hun eigen mening gaan ventileren.
De VVD heeft een debatleider uitgezocht die het gesprek helemaal niet verdiept. We horen de kandidaten steeds weer zeggen dat er beter geluisterd moet worden, maar niemand weet hoe. Idee: omdat het helemaal niet kan. Bij stikstof zijn er coalitieafspraken gemaakt op basis van gerechtelijke uitspraken. Op hoofdlijnen valt weinig te kiezen want anders valt de bouw stil. De mening van VVD-leden is in daarom helemaal niet relevant, of ze nou op hun kop gaan staan of niet.
Ongelukken voorkomen
Nog zo’n vraag: als je wil dat de leden gaan meepraten, hoe organiseer je dat dan? Hoes begint te prevelen over een liberale beweging, Wetzels over de lokale netwerken en Homan over de thematische netwerken. Ook hier mist scherpte: in allerlei gemeenten is de VVD een dode boel sinds de lokale afdelingen werden opgeheven en opgingen in grotere gehelen. Ledenaantallen nemen af en zelfs de band tussen raadsleden en de lokale bevolking is soms non-existent, horen we.
Niemand vraagt of de VVD het wel van de ledenorganisatie moet hebben als die er zo belabberd bij ligt. Een man begint nog eens te klagen dat er niet naar het ledenoordeel over stikstof is geluisterd. Homan vindt dat de partij moet stoppen de leden te vertellen wat goed voor ze is. Hij zal ervoor zorgen dat de ledenopinie gehoord wordt in Den Haag. Als je het er straks niet mee eens bent, kun je hem bellen en dan gaat hij Sophie Hermans aan haar jasje trekken. Een minuut later herstelt hij zich. ‘Nee’ is ook een antwoord aan de leden, zegt hij. Het beleid moet vooral goed worden uitgelegd. Wetzels is het daar roerend mee eens. Er zullen altijd mensen zijn die het er niet mee eens zijn.
Zo weten we aan het einde van de avond nog steeds niet wat er nou precies moet veranderen bij de VVD. Vooral het hoe blijft een raadsel. Opeens denk je: deze verkiezing gaat over het partijvoorzitterschap. Deze functionaris zit voortaan met Mark Rutte en andere hooggeplaatsten aan tafel. Het is niet zo gek dat de partijtop Hoes wil. Hij is in ieder geval een stabiele keus.
Beeld: slide in de zaal. Foto: Chris Aalberts.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.