Verrassing: Haagse journalistiek kan niet tegen kritiek
In de aankondiging van De Balie zien we een tekening van een journalist die bovenop een VVD’er ligt en vraagt: ‘Dit is toch nog wel democratisch?’ Het plaatje vat het nieuwe boek van Kim van Keken en Dieuwertje Kuijpers goed samen. De parlementaire journalistiek is sterk verweven met de Haagse politiek en dat levert allerlei problemen op. Waar komt politiek nieuws precies vandaan? Vaak is het niet transparant of berichtgeving onafhankelijk tot stand is gekomen of dat het om veredelde spin gaat.
Woensdagavond debatteren journalisten en andere betrokkenen over het boek van Van Keken en Kuijpers. De stelling is dat woordvoering en spindoctoring steeds belangrijker worden, dat bronnen onvoldoende transparant worden gemaakt, dat er te veel aandacht is voor het politieke spel en te weinig voor de inhoud. Haagse journalistiek gaat te veel over poppetjes, proefballonnetjes en strategieën en te weinig over beleidsmatige resultaten. Kritische controle is er vaak niet.
Dit boek kwam ruim twee maanden geleden uit en toen schreef ik er al een recensie over. Daar stond een voorspelling in: je weet al meteen dat zo’n boek niets gaat veranderen. De belangrijkste reden daarvoor is dat de argumenten van Van Keken en Kuijpers niet echt nieuw zijn. Deze observaties horen we al langer, maar de parlementaire journalistiek wil niet veranderen, kan niet met kritiek omgaan en is ook niet tot zelfkritiek in staat. Onder de kaasstolp heeft niemand belang bij een debat.
Anoniem afzeggen
Dat is te merken in De Balie, waar de auteurs in debat gaan met politiek verslaggevers Leendert Beekman (BNR) en Hanna Warnar (Hart van Nederland), Mark Lievisse Adriaanse (voorheen politieke redactie van NRC) en oud-Kamerlid Kees Verhoeven (D66). In een bijzin horen we dat veel mensen zijn benaderd én hebben bedankt. Zo zijn de huidige Haagse redacties van de belangrijkste media – NOS, RTL en de grote kranten – afwezig. Geheel conform de Haagse mores blijft onduidelijk wie er niet durfden te komen.
Een debat over parlementaire journalistiek is moeilijk, zo blijkt al snel. Er zijn eigenlijk weinig reacties op het boek gekomen. Als er reacties waren, ging het om excuses als ‘dat redacties zo hard werken’, horen we Kuijpers zeggen. Het ging nooit over de talloze vragen die het boek stelt, zoals: wat is de waarde van twintig journalisten die voor een deur staan te wachten tot een politicus naar buiten komt? En: wat is de waarde om als eerste een bepaald nieuwtje te melden?
Warnar begint te vertellen dat het boek wel erg zwart-wit is. Ze geeft een minuut later min of meer toe dat ze een van de verslaggevers is die hard wordt aangevallen. Waar Van Keken en Kuijpers kritisch zijn over de toenemende invloed van woordvoerders, noemt Warnar haar contacten met woordvoerders ‘heel belangrijk’. Ze heeft nog nooit een item gemaakt waar woordvoerders zo boos over waren dat Hart van Nederland een tijdlang in de ban is gedaan. Een veeg teken.
Glashard ontkennen
Er komt geen echt gesprek op gang over de omgang met woordvoerders, terwijl daar alle reden voor is. Kuijpers – die de rest overduidelijk intellectueel de baas is – begint problemen op te sommen. Bronbescherming is volgens haar belangrijk als een ambtenaar een misstand meldt, maar niet als politici elkaar in het geniep zwart maken met kwaadaardige spins. Feitelijk wordt hufterig gedrag in dat soort gevallen door de journalistiek toegedekt. Er volgt in De Balie niet of nauwelijks een reactie op die constatering.
Kuijpers legt uit dat het met lekken ook zo gaat. Uitgelekt nieuws – zoals deze week bij de NOS over het nieuwe energiefonds – kan nuttig zijn, maar er moet wel een analyse bij worden gegeven waarom dat nieuws uitlekt en wie daar belang bij heeft. In dit geval is dat het kabinet. Dat geldt ook bij de tapes van Sywert die woensdag werden gepubliceerd door de Volkskrant. Die richten de aandacht op Sywert en leiden de aandacht af van de rol van het ministerie. Rara wie zou daar nou belang bij hebben?
Het debat verloopt al snel onbevredigend. Kuijpers zegt dat iedereen in de parlementaire journalistiek weet dat talkshows afspraken maken met gasten over zaken als tafelvulling, onderwerpen en vragen, maar als je dat op televisie zegt ontkent Jeroen Pauw het gewoon. Ook in De Balie zien we deze tendens: in het gesprek blijft het de hele tijd in het midden wat de waarheid is. Kuijpers wordt vervolgens aangevallen op het feit dat ze alleen anekdotes zou vertellen die bij haar mening passen.
Het een beetje kennis van Den Haag weet je dat dat onzin is.
Tijd voor een juice-kanaal
Kuijpers suggereert dat sommige journalisten beter een juice-kanaal kunnen beginnen voor proefballonnetjes en roddels. Een voorbeeld is dat Sigrid Kaag kussens bestelde tijdens de formatie. Van Keken vertelt dat dat een spin is om Kaag te kakken te zetten. Lievisse Adriaanse wil wel toegeven dat sommige journalisten te veel naar House of Cards hebben gekeken. Beekman zegt over dit soort verslaggeving dat je ook krantjes moet verkopen.
De redding komt van oud-Kamerlid Kees Verhoeven (D66) die het boek stevig noemt maar niet onwaar. Opeens wordt de bittere noodzaak van deze discussie duidelijk: het loont voor journalisten niet om de diepte in te gaan en daarom voor Tweede Kamerleden ook niet. Beide groepen mijden wetgevingsoverleggen omdat deze geen clicks opleveren en zo ontstaan momenteel volgens Verhoeven ‘meerdere toeslagenaffaires’ zonder dat iemand dat doorheeft.
Hoeveel deze uitspraak niet te controleren is, ontstaat zo wel een ellendig beeld. Een ambtenaar in de zaal zegt dat hij voor zijn werk wetten schrijft en dat de Tweede Kamer daar vaak niet eens meer over debatteert. Gelukkig is Arie-Jan Korteweg er ook, die Van Keken en Kuijpers toebijt dat hij blij is dat hij het boek twee maanden geleden al heeft gelezen, want daarom is zijn woede inmiddels enigszins gaan liggen. Niemand komt op het idee hem een aansteller te noemen.
Al met al wordt deze avond wel duidelijk dat de parlementaire journalistiek voorlopig niet gaat veranderen.
Achteraf bleek dat de journalisten niet naar dit debat konden komen in verband met een – oh oh ironie – pubquiz met politici in Nieuwspoort.
Beeld: panel met o.a. Dieuwertje Kuijpers (rechts) in de Balie. Foto: Chris Aalberts.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.