Extremisten vallen steeds terug in hun eigen echoput

Extremistische ideeën zijn er in soorten en maten, maar een probleem zijn ze altijd. In Nederland denken we bij extremisme vooral aan Syrië-gangers en rechts-extremisten van Voorpost, Erkenbrand, NVU of Forum voor Democratie. Wie zijn de mensen die aangetrokken worden door extremistische ideeën? Waarom staan ze daarvoor open? Hoe komen ze eraan? Hoe komen ze er weer vanaf? Komen ze er überhaupt ooit vanaf?
Charlotte McDonald-Gibson probeert in haar boek Far out: encounters with extremists een antwoord te krijgen op deze vragen. Ze reisde de hele wereld over om in gesprek te komen met uiteenlopende extremisten. In haar boek gaat ze in op hun achtergrond, hun persoonlijke ontwikkeling, hun groei richting extremisme en hoe ze vaak ook weer op hun ideeën terugkomen. Het levert verhalen op over miserabele situaties waarbij extremistisch gedachtengoed een doel aan het leven geeft.
Twee verhalen hadden zo uit de Nederlandse context kunnen komen. De eerste is van Ibrahim Kamara, een jongen wiens moeder vlucht voor de oorlog in Sierra Leone, kort in Nederland woont en daarna terechtkomt in het Engelse Brighton, waar hun gezin te maken krijgt met racisme en pesterijen. De politie doet er ondanks talloze aangiftes niets aan. De moeder van Ibrahim probeert de touwtjes aan elkaar te knopen, maar raakt het zicht op haar zoon langzaam kwijt.
Fatale strijd
Ibrahim gaat zich steeds meer interesseren voor de oorlog in Syrië en komt via internet in aanraking met recruiters die moslims zoeken om mee te vechten. Zijn moeder maakt zich weinig zorgen omdat Ibrahims paspoort is verlopen. Op een dag is hij plotseling weg en blijkt het land te hebben verlaten met het paspoort van zijn broer. Hij belt nog met zijn moeder. Kort daarna komt hij om bij een bombardement. Hij wordt negentien jaar.
Ibrahim kan het niet navertellen, maar anderen in dit boek kunnen dat wel. Bij hen zijn de gevolgen van hun extremisme weliswaar niet dodelijk, maar wel bepalend voor hun verdere levensloop. Een voorbeeld is Peter Cytanovic, een jongen uit een doorsnee Amerikaans gezin dat om economische redenen in de problemen komt. Peter is ervan overtuigd dat hij het beter zal gaan doen dan zijn ouders, gaat studeren, maar dat blijkt al snel een deceptie.
Peter hoort er op de universiteit vanwege zijn conservatieve standpunten niet bij. Je zou kunnen zeggen dat hij niet meegaat in de woke-cultuur die in veel studentengemeenschappen wortel heeft geschoten, al noemt dit boek dat niet zo. Peter heeft weinig op met liberale LHBT-standpunten en de strijd tegen racisme. Peter is fan van Trump, doet uitspraken die zijn medestudenten racistisch vinden, is niet bereid na te denken over iets als ‘wit privilege’ en staat zo al snel alleen.
Online radicalisering
Ook het verhaal van Peter vervolgt zich online, waar gelijkgestemden in overvloed zijn. Peter komt in echokamers terecht en al snel worden zijn ideeën extremer. We lezen hoe hij langzaam stapje voor stapje opschuift. Hij gelooft bijvoorbeeld niet dat het racistisch is het witte ras te willen beschermen of heeft geen bezwaar tegen het standpunt dat rassen niet met elkaar moeten mengen. In gedwongen deportatie van migranten ziet hij eveneens geen enkel probleem.
Na een tijdje wordt Peter lid van Identity Evropa, een neonazistische organisatie die beschreven kan worden met labels als alt right en white supremacism. Later heette de – inmiddels opgeheven – groep American Identity Movement. De groep brengt Peter naar Charlottesville, waar extreemrechts een rally houdt, die wereldnieuws wordt omdat een tegendemonstrant wordt doodgereden, tientallen mensen gewond raken en president Trump achteraf opvallend weinig afstand neemt van de rechtsextremistische demonstranten.
Peter staat prominent op een van de belangrijkste foto’s van deze rally. Hij wordt het Amerikaanse gezicht van white supremacism en krijgt duizenden negatieve reacties, zowel online als in het dagelijks leven. Het aantal mails waarin hij voor nazi wordt uitgescholden is niet te tellen. Niemand wil nog iets met hem te maken hebben. Hij komt uiteindelijk terug op zijn ideeën, maar ze blijven hem achtervolgen, ook als hij elders een frisse start probeert te maken. Dat is hem nooit goed gelukt.
Oorzaken en gevolgen
Far Out is een belangrijk boek omdat in detail wordt ingegaan op de persoonlijke geschiedenissen van meerdere extremisten. Het blijkt moeilijk om tot een samenvattende analyse te komen waarom mensen extremistisch worden. Er zijn weinig overeenkomsten, al hadden veel extremisten wel behoefte aan iets wat hun leven zin gaf, al dan niet getriggerd door allerlei persoonlijke problemen. Maar dat geldt dan weer niet voor iedereen die in dit boek aan het woord komt.
Er blijkt wel iets te zeggen over hoe je van extremistische ideeën afkomt: dat valt niet mee, want meerdere extremisten hebben moeite te deradicaliseren en op het juiste pad te blijven. Dat ligt deels aan hun ingesleten denkpatronen, maar ook aan hun sociale omgeving die bijvoorbeeld Peter er dagelijks aan herinnert dat hij tot een neonazistische groep behoorde. Zo blijft de kans op terugval altijd aanwezig, ongeacht alle goede intenties. Bij alt right blijft Peter welkom.
Wat dit zegt over extremistische bewegingen die momenteel in Nederland actief zijn laat zich enigszins raden. Veel mensen die zich bijvoorbeeld in rechts-extreme kringen begeven komen daar vrijwel nooit meer helemaal uit. Zij kunnen wel van mening veranderen, maar de kans dat de buitenwereld hun misstap vergeet is klein en de kans op vervallen in oude fouten groot. Dit boek suggereert maar één oplossing: in gesprek blijven, proberen begrip te tonen voor hun frustraties en hopen dat ze op hun schreden terugkeren.
De grote vraag is: wie heeft zin om die gesprekken te gaan voeren?
Beeld: omslag boek van Charlotte McDonald-Gibson (bewerkt).
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.