Het is precies twintig jaar geleden dat Pim Fortuyn werd vermoord en dus organiseert Leefbaar Rotterdam een symposium ter nagedachtenis aan de overleden leider. De zaal in het stadhuis aan de Coolsingel is goed gevuld voor een opvallend kort programma: vier speeches van elk twintig minuten en de uitreiking van de zevende Pim Fortuynprijs voor het vrije woord. We luisteren naar columnisten Esther van Fenema en Geerten Waling, hoogleraar Afshin Ellian en Pim-biograaf Leonard Ornstein. 

Echt inspirerend wil de middag niet worden. Dat is ook niet zo verrassend, want Pim is al zo lang dood dat er alleen nog oude koeien uit de sloot te halen zijn. Burgemeester Ahmed Aboutaleb heet ons welkom en legt meteen de vinger op de zere plek: sinds Pims dood zijn er heel wat politici met zijn standpunten aan de haal gegaan. Aboutaleb vraagt zich af wat Pim gedacht zou hebben van de huidige politiek, zoals de aanstaande coalitie tussen Leefbaar Rotterdam en Denk. Goede vraag. 

Leonard Ornstein komt binnenkort met zijn lang verwachte Pim-biografie. Hij is duidelijk niet van plan ons iets van de inhoud prijs te geven, want hij vertelt ons alleen maar dingen die we al weten. Ornstein heeft alles gelezen wat Pim ooit heeft geschreven, maar desondanks heeft hij alleen platitudes in petto, bijvoorbeeld dat Pim in de maakbare samenleving geloofde, dat hij dacht dat de politiek ver van gewone mensen afstond en dat hij begaan was met de emancipatie van de moslimvrouw. 

Usual suspects 

Zo verklapt Ornstein het hoogtepunt van de middag. Zo’n geëmancipeerde vrouw uit de moslimgemeenschap zit in de zaal, meldt hij. Het is Lale Gül. Opeens vallen de puzzelstukjes in elkaar: zij wint de Pim Fortuynprijs want ze is een van de laatste usual suspects die hem nog niet heeft gekregen. En ja hoor, anderhalf uur later staat ze te glunderen op het podium, wordt ze vergeleken met Gerard Reve en Jan Wolkers, krijgt ze toegezwaaid een groots intellectueel te zijn en wil Rita Verdonk met haar op de foto. 

Op rechts heeft men nooit een probleem een karikatuur van zichzelf te maken en dat merken we ook de rest van de middag. Esther van Fenema vertelt dat alle plannen van Pim over de zorg fantastisch waren en niets aan relevantie hebben verloren. Geerten Waling mag een oud opiniestuk bespreken en waarschuwen voor intellectuele luiheid, precies datgene wat tot gevolg had dat mensen niet goed naar Pim luisterden. Afshin Ellian oreert voor de zoveelste keer over vrije meningsuiting en het jihadisme. 

De vraag is wie een hele middag naar deze open deuren wil luisteren. Dat blijken niet alleen politici van Leefbaar Rotterdam. JA21 dringt zich nadrukkelijk op. Joost Eerdmans zit op de eerste rij en bij de herdenking bij het Rotterdamse Pim-standbeeld doet Ronald Buijt het woord, vroeger fractieleider van Leefbaar, tegenwoordig een van de drijvende krachten achter de club van Joost. Meerdere Statenleden en een senator maken het geheel af. In de eigen nieuwsbrief kondigde JA21 dit symposium al aan. 

Onoverzichtelijk rechts

Toch blijft rechts Nederland onoverzichtelijk. We zien Mat Herben en João Varela, kopstukken die de LPF in het honderd lieten lopen, VVD-Kamerlid Ulysse Ellian komt naar zijn vader luisteren, Rita Verdonk loopt verloren rond, de enige nog bestaande LPF-fractie – uit Eindhoven – heeft het enige raadslid gestuurd, bij de herdenking duikt PVV-Kamerlid Harm Beertema op en is ook Pegida-voorman Erwin Wagensveld van de partij. Dit wordt gecompleteerd door allerlei lokale politici op de rechterflank.  

Tegenwoordig dweept iedereen op rechts met Pim, maar niet met dezelfde. Ornstein noemt hem een sociaaldemocraat, maar anderen vinden hem een neoliberaal. Dat kan niet allebei waar zijn, behalve natuurlijk bij iemand die dood is, want die zegt toch niets terug. Bij de herdenking zien we Prinsenvlaggen en loopt complotkanaal BlackBox rond. Op een bloemstuk bij het standbeeld van Pim is een grote FvD-sticker geplakt. JA21’er Ronald Buijt oreert ondertussen over migratie. 

Waar stond Pim nou eigenlijk voor? Twintig jaar na zijn dood is hij nog steeds een bron van inspiratie, maar vooral van verdeeldheid. Dat geldt op rechts, waar JA21 zich nadrukkelijk profileert in de lijn van de oude LPF-leider. Ondertussen voelt ook Voorpost zich erfgenaam. Pim accentueert dat als je migratiekritiek hebt, extremisten nooit ver weg zijn. De linkse tegenreactie trouwens ook niet, want de antifascisten worden bij de herdenking weer eens op afstand gehouden door de politie. 

Zelfreflectie, ho maar

Zo is deze middag een herhaling van zetten. We horen dat er een groots politicus is vermoord en dat zijn gedachtengoed fantastisch is, maar net als in het verleden is er eigenlijk geen richting omdat er evenveel interpretaties als Pim-fans bestaan. Precies zoals Aboutaleb deze middag begon. De belangrijkste constante van het gedachtengoed is migratiekritiek. Veel verder gaan de overeenkomsten niet. Opeens begrijp je waarom bij alle partijen die zich op Pim beriepen vroeg of laat ruzie uitbrak. 

Daarbij is een tweede overeenkomst van belang: echte Pim-fans adoreren het vrije woord. Zo wordt duidelijk waarom Voorpost hier mag staan, terwijl de meeste Pim-fans daar niets van moeten hebben. Hier wreekt zich dat het vrije woord een doel op zich is geworden en nooit werd omgezet in een normaal inhoudelijk debat. De fans van Pim zijn altijd dingen blijven roepen, tot op het extremistische af, maar zijn nooit begonnen met nadenken wat al dat geschreeuw praktisch oplevert.

Het resultaat kennen we inmiddels: heel veel ruzie en heel weinig tastbaar resultaat. Ook deze middag presteren de aanwezigen het om de meest prangende vragen te laten liggen. Waarom leverde de nagedachtenis van Pim nooit een stabiele landelijke partij op? Waarom lukte dat lokaal wél? Waarom kan Leefbaar – de partij van de islamkritiek – nu opeens in een coalitie met Denk? Wat betekent dit: dat het gedachtengoed van Pim helemaal niet bestaat, of dat geen houvast meer biedt?

Deze blog verschijnt ook bij ThePostOnline. Beeld: bloemen voor Pim (Chris Aalberts). 

Waardeer dit artikel!

Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.