Hoe de KNAW intimidatie van wetenschappers niet oplost (en zes ideeën die wel werken)

Wetenschappers hebben steeds vaker last van intimidatie en dit probleem is nu ook tot de hoogste academische kringen doorgedrongen. De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) organiseert er donderdagavond een seminar over. Intimidatie is aan de orde van de dag, horen we José van Dijck zeggen. Ze is universiteitshoogleraar media en digitale samenleving aan de Universiteit Utrecht en was tot een paar jaar terug de eerste vrouwelijke president van de KNAW. De bijeenkomst blijkt vooral over online intimidatie te gaan. Een onderwerp iets waarvan je denkt: daar weet Van Dijck wel iets van.
Het woord is aan Ineke Sluiter, de huidige president van de KNAW en hoogleraar Griekse taal- en letterkunde aan de Universiteit Leiden. Ze spreekt zich vaak uit over intimidatie van wetenschappers en vindt dit een erg belangrijk onderwerp, horen we. Sluiter denkt dat veel mensen waardering voor en vertrouwen in de wetenschap hebben en dat er dus geen reden is om alarmistisch te doen, maar waakzaamheid is wel belangrijk. Het klimaat op sociale media is erg ruw en wat er online gebeurt staat niet los van het offline leven. De Leidse historica Nadia Bouras kan erover meepraten.
Deskundigen aan het woord
We luisteren naar Peter Paul Verbeek, universiteitshoogleraar filosofie van de Universiteit Twente. Hij zit in een commissie over vrije wetenschapsbeoefening. We horen dat velen een rol moeten spelen bij het garanderen van de academische vrijheid. De overheid en de universitaire instellingen moeten pal staan voor deze vrijheid, deze beschermen en respecteren. De samenleving moet deze vrijheid eveneens respecteren en burgers die zelf aan wetenschap doen moeten dat respect ook krijgen. Wetenschappers moeten een kritische houding bevorderen en solidair zijn met collega’s die worden geïntimideerd.
Sara Polak is docent Amerikanistiek in Leiden en heeft over de geschiedenis van sociale media gepubliceerd. Ze weet dat op Twitter vaak de knuppel in het hoenderhok wordt gegooid. Ook is er veel sprake van framing. Het academische debat op Twitter is moeilijk omdat er geen regels zijn, maar wel veel pestkoppen die de boel intimideren. Daar zijn veel voorbeelden van en dat is slecht voor je reputatie. Een knetterend debat kan slecht eindigen, aldus Polak, en dus moeten wetenschappers goed nadenken wat ze allemaal online zetten, vooral als ze een tijdelijk contract hebben. Die komen in de wetenschap veel voor.
Dan zien we opeens NOS-hoofdredacteur Marcel Gelauff, want die heeft zich beziggehouden met intimidatie van journalisten. Persveilig heet dat initiatief. Het houdt vooral in dat er een meldpunt is. Hij ziet overeenkomsten tussen de wetenschap en de journalistiek want beide beroepsgroepen hebben hier last van. Daarom kunnen ze van elkaar leren. De NOS krijgt ook veel nare reacties. Gelauff heeft een enorme hekel aan Twitter gekregen en vraagt zich af of twitteraars überhaupt een relevant publiek zijn. Zelf is hij met het medium gestopt want niemand luistert en dat levert dan weer negatieve energie op.
Leo Lucassen is als hoogleraar op het gebied van migratie regelmatig in de media te vinden. Hij is daarom ervaringsdeskundige, horen we. Hem wordt vaak verweten pro-migratie en pro-islam te zijn. Dat is op Twitter, maar ook op media als GeenStijl, Café Weltschmerzen Dagelijkse Standaard, waar ze hem afzeiken: ‘daar komt het toch op neer’, zegt hij zelf. Lucassen laat zich niet intimideren en denkt dat intimidatie vooral bij bepaalde onderwerpen speelt. Politieke partijen als FvD en PVV spelen daar een dubieuze rol in. Op Twitter beveelt Lucassen de negeerknop aan.
Vragen uit het publiek
Dit online seminar duurt anderhalf uur en we zijn nu al een uur naar deze praatjes aan het luisteren. Toch zijn we nog niet veel opgeschoten met het oplossen van het intimidatieprobleem. Er komen vragen van kijkers maar die leveren vooral een herhaling op van wat al is gezegd. We horen dat geïntimideerde wetenschappers zich gesteund moeten voelen, dat wetenschappers elkaar ook moeten steunen en dat je aangifte van bedreiging kunt doen. Een vragensteller zegt na een tijdje dat het allemaal wel erg vrijblijvend klinkt. Wat wordt er nu precies aan gedaan?
KNAW-president Sluiter heeft geprobeerd de universiteiten wakker te schudden, zegt ze. De ontwikkelingen gaan ontzettend snel. Gelukkig is de VSNU – de landelijke universiteitenclub – nu een werkgroep gestart. ‘Het begint een zekere urgentie te krijgen’. Een andere vragensteller wil weten wat de wettelijke kaders zijn. Gelauff informeert ons dat in de wet staat wat wel en niet mag. Het zou goed zijn als er beleid is. En het is verstandig te stoppen met twitteren. Verbeek begint te klagen over de rol van big tech bedrijven die geen belang hebben bij het oplossen van dit probleem. De EU zou daar echt wat aan moeten doen.
Het seminar sluit af met een lijstje lessen. Sluiter wil dat wetenschappers zichzelf niet laten wegjagen, Verbeek wil dat het publiek de rol van de wetenschap beter gaat begrijpen, Polak wil dat de infrastructuur wordt geherevalueerd en Lucassen hoopt op een cursus voor jonge wetenschappers. Van Dijck dankt hen voor alle wijze woorden en sluit af. Hier is het laatste woord nog niet over gezegd, meldt ze. Veel succes voor de commissie van hoogleraar Verbeek met het verankeren van al deze wijze lessen in hun adviezen. Mocht u willen reageren, kunt u uw reactie naar de KNAW sturen, zegt ze nog.
Zes concrete ideeën
Hierbij mijn reactie aan de KNAW. Het lijkt misschien niet zo, maar er bestaan echt concrete ideeën over wat je aan online intimidatie en bedreiging kunt doen. Het zijn zelfs open deuren. Ik noteer er zes:
- Maak duidelijk waar wetenschappers advies kunnen krijgen bij problemen op het brede terrein van intimidatie en bedreiging.
- Doe van bedreigingen altijd aangifte. Indien nodig moeten universiteiten hun personeel daarbij ondersteunen.
- Publiceer alle vormen van bedreiging en intimidatie en blokkeer deze gebruikers. Raad anderen aan dat ook te doen en hou dat consequent vol.
- Inventariseer wie om welke redenen door welke accounts c.q. personen worden geïntimideerd en geef daar – op welke manier dan ook – ruchtbaarheid aan.
- Zorg ervoor dat wetenschappelijk en ondersteunend personeel op de hoogte is wat er gedaan moet worden als zich veiligheidsincidenten voordoen.
- Stop met het negeren van politieke partijen die de wetenschap onderuit proberen te halen en geef ze een stevig en inhoudelijk weerwoord.
Beeld: KNAW-logo.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan!
Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.